Erfgoed heeft nooit één vaste betekenis: verschillende mensen voelen verschillende emoties en hebben verschillende herinneringen aan een gebeurtenis of erfgoedobject. Deze noties veranderen door de tijd. Binnen ons project Digitaal Dynamisch Documenteren onderzoeken we manieren om deze gelaagde benadering van erfgoed op een persoonlijke manier over te brengen op museumbezoekers. Daarvoor ontwikkelden we in samenwerking met Imagine IC en de Reinwardt Academie het eerste prototype voor een Emotienetwerken-installatie. Maar hoe test je zo’n prototype als de musea beperkt geopend zijn en de anderhalve meter afstand gehandhaafd moet worden? In dit blog nemen we je mee door deze bijzondere testfase.
Binnen het project ‘Digitaal Dynamisch Documenteren’ onderzoeken we innovatieve werkvormen voor een gelaagde en dynamische benadering van erfgoed. Op basis van de Emotienetwerken-methodiek ontwerpen we een fysieke, interactieve publieksinstallatie die bezoekers van Imagine IC laat ervaren dat erfgoed nooit één vaste betekenis heeft. Door bezoekers zelf keuzes te laten maken in hoe deze de publieksinstallatie gebruiken en welke perspectieven belangrijk voor hen zijn, ontstaat een dynamisch bijschrift bij een object, in plaats van een vaste zaaltekst.
Maar sinds we met dit project zijn begonnen is er veel veranderd en is een bezoek aan een museum niet langer vanzelfsprekend. Ontwerpers en makers worden uitgedaagd kritisch en flexibel te zijn in het ontwerpen en testen van fysieke producten en installaties.
Wat zijn Emotienetwerken?
Een Emotienetwerk brengt in kaart welke eigen- en vooral welke verschillende gevoelens, meningen en associaties mensen hebben bij een erfgoedobject: denk aan standbeelden in de openbare ruimte met een link naar het koloniale verleden, of de ‘muur van Mussert’. Emotienetwerken is een werkwoord: het is een activiteit waarbij deelnemers via een actieve gespreksvorm worden betrokken bij erfgoed. Daarmee krijgen ze inzicht in de continue onderhandelingen waarmee erfgoed tot stand komt, en in hoe de verschillende betekenissen van een erfgoedobject door de tijd heen en in de eigen tijd kunnen veranderen.
Emotienetwerken is een vorm waarmee deelnemers de kans krijgen om verhalen en betekenissen te verkennen en erfgoedobjecten te leren kennen door de ogen van een ander. De uitdaging in ons huidige project is om de uitkomst van deze dynamische gesprekvorm te vertalen naar een installatie. Daarbij is het tegelijkertijd belangrijk recht te doen aan alle perspectieven die in zo’n gesprek aan bod komen. Bezoekers worden vervolgens uitgedaagd over hun eigen emotie ten opzichte van een erfgoedobject na te denken.
Ontwikkeling van het prototype
Uitgangspunt voor de ontwikkeling van het prototype voor de Emotienetwerk-installatie is een fysieke installatie in een museum. In de eerste fase van het project heeft het team van Waag daartoe vier verschillende interactie-concepten ontwikkeld. Dit zijn concepten die gebruik maken van verschillende technologieën en vormen van media, zoals audio opnames of geschreven reacties van bezoekers. Ze geven ons inzicht in hoe de verschillende combinaties van media en technologie werken en al dan niet bijdragen aan een gelaagde ervaring van associaties, meningen en emoties. Zo ontwikkelden we concepten met een digitale audiodraaischijf en klinkende namen als ‘Gemengde gevoelens’.
Het toetsen van de concepten heeft met name richting gegeven aan hoe we willen omgaan met persoonlijke audiofragmenten – ingesproken door mensen die heel verschillend staan ten opzichte van de erfgoedobjecten waarover ze vertellen. Het was interessant te zien hoe je als ontwerpers en conservatoren bewust de regie bij gebruikers van een applicatie kunt laten, zonder sturend te zijn in hoe deze gebruikt wordt of welke audio als eerste (of laatste) beluisterd wordt. Zo werd de gebruikerservaring minimaal beïnvloed en konden mensen met behulp van audio een eigen bijschrift samenstellen, puur op basis van hun eigen gedrag. De resultaten gaven ons de uitgangspunten voor de ontwikkeling van het definitieve installatie-ontwerp.
In dit definitieve ontwerp gaan we uit van een interactieve zuil, waarbij de tactiliteit van fysieke, lichtgevende knoppen ervoor zorgt dat bezoekers uitgenodigd en uitgedaagd worden om verschillende verhalen en emoties van anderen ten opzichte van een erfgoedobject te ontdekken. In de audiofragmenten hoor je buurtbewoners van Amsterdam Zuid-Oost vertellen over wat zij persoonlijk voelen bij (beladen) erfgoedobjecten. Idealiter zouden we die installatie ook in fysieke vorm op locatie met bezoekers testen. En dat was de afgelopen weken wat veel gevraagd.
Andere tijden
Zoals aangegeven moesten we ons eigen ontwerp en het ontwerpproces kritisch bezien: hoe testen we onder deze omstandigheden een installatieconcept dat bedoeld is voor de fysieke ruimte, en waar tactiele eigenschappen als ‘aanraking’ centraal staan? Levert het überhaupt waardevolle reacties op om op afstand mensen te bevragen die niet in het museum langs kunnen komen?
We besloten daarom de installatie te vertalen naar een digitale testomgeving. Op deze manier konden we op veilige afstand van een grote groep gebruikers feedback verzamelen – niet over alle aspecten van de installatie, maar wel over de manier waarop de inhoud van de installatie gebruikt werd. De afgelopen weken hebben ruim dertig online bezoekers van het museum de gedigitaliseerde installatie kunnen testen. We hebben ‘observatietests’ uitgevoerd, waarmee we op afstand meekeken terwijl de bezoeker de installatie op afstand gebruikte.
Omdat de online tool voor de gebruikerstests een vertaling is van een fysieke installatie, hebben we gezorgd dat de interface van de installatie zoveel mogelijk gelijk gebleven is. De ervaring van een online tool is natuurlijk anders dan die van een fysieke installatie. Maar middels deze test konden we wel heel specifiek achterhalen hoe je als deelnemer de audiofragmenten uit de installatie ervaart.
Door het project op een creatieve manier voort te zetten hebben we geleerd hoe we een ander medium in kunnen zetten om toch bruikbare feedback te verzamelen voor een fysieke installatie. Op dit moment wordt verder nagedacht hoe het ontwerp voor de installatie anderhalve meter-bestendig kan worden gemaakt, zodat bezoekers de verzamelde verhalen op een veilige manier kunnen ontdekken.
De komende weken vindt verdere uitwerking plaats en zal de installatie op gepaste wijze met gebruikers worden getest. Later dit jaar is de installatie hopelijk voor het publiek te gebruiken, als onderdeel van de vaste opstelling van Imagine IC.
Wil je zelf de digitale installatie testen en jouw ervaringen met ons delen? Dit kan via de testtool: Gemengde gevoelens.
Reinwardt Academie en Imagine IC zijn in 2014 gaan werken met de term emotie-netwerken. Zij ontwikkelen dit sindsdien tot een methode en doen dit sinds 2018 ook in samenwerking met Waag. Het project Digitaal Dynamisch Documenteren bouwt voort op de eerdere kennisontwikkeling en betrekt daarin ook de Reinwardt Academie.
Digitaal Dynamisch Documenteren komt tot stand dankzij het Amsterdamse Fonds voor de Kunst.