Onlangs bezocht ik kort achter elkaar twee exposities over het ontwerpen van leven. Eerst 'Project Genesis' gedurende het Ars Electronica festival in Linz, en daarna de expositie 'Biodesign' in het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam. De kruisbestuivingen tussen design, kunst en biotechnologie worden tegenwoordig vaker tentoongesteld, dus ik was erg benieuwd of deze exposities mij konden verrassen.
In de afgelopen decennia zijn de biotechnologische wetenschappen tot bloei gekomen, en beleefde de biokunst een enorme opleving. Dit resulteerde in beroemde werken zoals 'GFP Bunny' door Eduardo Kac en 'May the horse live in me' door Marion Laval. Deze werken brengen op nonnormatieve wijze zowel dualismen en paradoxen die bestaan in onze maatschappij en in de wetenschap op indringende wijze aan het licht. Daarnaast wisten bedrijven als DNA11 beelden uit de life sciences te normaliseren en brachten deze naar onze huiskamer.
De recente opkomst van de term 'Synthetische Biologie' heeft ons echter nieuwe beloftes rondom het oplossen van het wereldvoedselprobleem, energie tekorten en geneesmiddelen gebracht. Dit utopische wereldbeeld wordt regelmatig beantwoord door distopische critical design/art. Zo zie je bij hedendaagse biodesign en biokunst tentoonstellingen vaak thema's die gaan over het ontstaan van een markteconomie gebaseerd op (gepatenteerde) genetische informatie, eugenetica, bioterrorisme, de waardigheid van het leven en dergelijke.
Project Genesis
Wat direct opvalt wanneer je de tweede verdieping van het Ars Electronica Center betreedt zijn de enorme lappen tekst die alle muren bedekken. De curator vond het blijkbaar noodzakelijk om allerlei technische termen als haplotypen, SNP's en chromosomen uit te leggen. Alsof deze technische achtergrond noodzakelijk is bij de interpretatie van de verschillende installaties. Volgens mij komt dit door een vergissing die met name door wetenschappers regelmatig wordt gemaakt: de assumptie dat een gebrek aan technische kennis ten grondslag ligt aan het gebrek aan publieke sympathiek voor technologie.
Mijn belangrijkste motivatie voor het bezoeken van de expositie waren twee DIY Bio projecten gemaakt door leden van het Hackteria netwerk: de 'Gene Gun' van Rüdiger Trojok en de 'DIY Mobile Gen Lab' van Urs Gaudenz. Twee projecten die de huidige state-of-art en dynamiek van de Europese biohackers gemeenschap goed weergeven.
Allereerst was het een beetje een raar gevoel om de koffer die een paar weken geleden nog in ons Fablab lag nu opeens in een museum te zien. Aangezien beide kunstwerken als werktuigen bedoeld zijn, doet het een vreemd aan om ze zo statisch in een vitrine aan te treffen. Ze staan ook in groot contrast met de meeste werken in de expositie die gemaakt zijn als 'speculative design' of autonoom kunstwerk.
Voor een expositie die over leven zou moeten gaan, deden de werken sowieso wat doods aan. Naar mijn mening horen zeker de DIY Bio stukken niet thuis in een museum, maar komen ze het beste tot hun recht wanneer je er echt mee aan de slag gaat.
Biodesign
De expositie deed zijn naam echt eer aan, en staat bol van de biodesign van het kleinste DNA niveau tot grootse gebouwencomplexen. De curator William Meyer heeft best een indrukwekkend aantal werken naar Rotterdam weten te halen. In tegenstelling tot Project Genesis waren hier weldegelijk levende installaties te vinden, zoals 'Growth Pattern' van Allison Kudla, 'Contaminant' van Steve Pike en 'Slakken' van Lieske Schreuder.
Met name het slakkenproject sprong in het oog. In deze installatie leven Segrijnslakken die gekleurd papier eten. De pasta die de slakken uitpoepen wordt vervolgens gebruikt voor decoratieve doeleinden. De installatie is een complete fabriek om dit proces te faciliteren.
Hebben we bio 'design' wel nodig?
In beide exposities waren het niet de designs, maar vooral de werken die natuurlijke fenomenen of concepten inzetten die de meeste indruk maakten. Op een of andere manier deden de 'post natural' synthetische biologieprojecten ook een beetje artificieel en overdreven aan. Lang niet alle stukken wisten over deze hang naar spektakel heen te stappen of op elegante wijze de vaak problematische moraal van biodesign aan te stippen.
Een werk als 'Common Flowers' wist me zodoende veel meer te verrassen dan 'Growth Assembly'.
