Forms of Today’s Futures

Forms of Today’s Futures was een programmareeks van antropologe Dorien Zandbergen, Netwerk Democratie, Veenfabriek en Waag. In deze reeks gingen we op zoek naar de machtsstructuren van de informatiesamenleving en werd een divers publiek betrokken bij de zoektocht naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van democratie en participatie hierin. De reeks bestond uit debatten, hands-on workshops, theatrale interventies en visuele verkenningen.

Macht en onmacht

Ontwikkelingen op het gebied van technologie, economie, politiek en het milieu zorgen ervoor dat veel mensen het huidige moment karakteriseren als één waarin machtsrelaties radicaal aan het verschuiven zijn. Twee ideeën wat betreft de aard van deze verschuiving staan haaks op elkaar:

Volgens het ene idee krijgen burgers meer mogelijkheden om invloed uit te oefenen op hun omgeving. Technologieën zoals 3D-printers en interactieve programma’s voor politiek debat realiseren, zo is de hoop, een gedecentraliseerde, democratische en zelforganiserende samenleving.

Daarnaast staat een heel ander beeld van de werkelijkheid dat meer de nadruk legt op menselijke onmacht. Onmacht die bijvoorbeeld ontstaat doordat onze digitale identiteit in handen is van internationale bedrijven en overheden die oncontroleerbaar en onaanspreekbaar zijn. Of doordat gezichtsherkenningssoftware, irisscans en automatische grenscontroles steeds meer in onze plaats bepalen wie er wel en wie er niet bijhoren.

Drie programma’s

Hoe verhouden deze werkelijkheden zich tot elkaar? Hoe valt macht in de informatiesamenleving te verbeelden en te lokaliseren? Wat zijn het soort keuzen die gemaakt moeten worden als we een echt democratische informatiesamenleving nastreven? Deze vragen stonden centraal in de drie programma’s van Forms of Today’s Future, die elk een hedendaags democratisch ideaal belichtten:

• Decentralize!

Het is een populair idee dat het internet, als decentraal netwerk, een decentrale samenleving mogelijk maakt. In deze samenleving zou macht horizontaal gedistribueerd zijn. Maar in hoeverre is het internet daadwerkelijk decentraal en horizontaal? In hoeverre spelen ‘oude’ hiërarchieën nog steeds een rol in onze ‘netwerksamenleving’? En kunnen we hier überhaupt over van gedachten wisselen als we de technologieën en de instituties van vandaag niet begrijpen en overzien?

• Participate!

Dit programma ging in op het ideaal van een participatieve toekomst. Vandaag de dag wordt dit onder meer belichaamd in noties als ‘actief burgerschap’, in de opkomst van ‘Fablabs’, ‘hackerspaces’ en andere ‘Do It Yourself’-initiatieven. Echter, economische crises, internationale conflicten en de groeiende complexiteit van technologie lijken veel mensen juist passief te maken. Hoe verhouden initiatiefnemers voor meer participatie zich tot deze lokale en mondiale ontwikkelingen? In hoeverre is technologie een voorwaarde voor participatie? En is de participatie waar we naar streven gedreven door democratische waarden en praktijken, of is ze in feite elitair?

• Inform!

Dit programma ging in op twee tegenstrijdigheden die samenhangen met het idee dat we in een ‘informatiesamenleving’ leven:

Informatie als nieuwe grondstof
Voor overheden, bedrijven en goeroes van vandaag is de toekomst van onze informatiesamenleving immaterieel: industriële arbeid verandert in ‘creatief’ werk, vaste kantoorplekken verdwijnen voor de flexibele werkplek en voedsel komt niet meer van het land maar kan moleculair geproduceerd. Maar de grondstoffen voor onze ICT’s komen uit mijnen en worden in elkaar gezet in fabrieken, door mensen die niet makkelijk kunnen delen in de ‘creatieve industrie’. Hoe valt het cybernetische ideaal van dematerialisatie te rijmen met deze materiele werkelijkheid?

Informatie als kennis
De informatiesamenleving, zo menen velen, is een slimme samenleving: door ‘citizen science’ projecten, wikipedia en online fora krijgen burgers steeds meer toegang tot de middelen en inzichten van de wetenschap en de journalistiek. Tegelijkertijd heeft niemand meer de waarheid in pacht, wordt het steeds moeilijker om deze te toetsen en valt alle informatie die beschikbaar is nauwelijks om te zetten tot kennis en inzicht. Hoe valt de droom van de slimme ‘citizen scientist’ te verenigen met de nachtmerrie van permanente ‘information overload’?