Door Marleen Stikker & Sacha van Tongeren
Het eindbeeld van de documentaire 'Blood in the Mobile' was pijnlijk. De documentairemaker keek vol afschuw naar zijn telefoon. Hij had in beeld gebracht dat de productieketen van telefoons veel slachtoffers maakt en dat geen enkele speler in de complexe keten daar verandering in wil of kan brengen. Daar zat hij nu. Moest hij de consequentie dragen en afzien van het gebruik van zijn telefoon en alle mogelijkheden die het apparaat hem biedt of moest hij verder leven in de wetenschap dat hij als consument bloed aan zijn handen heeft?
De documentaire maakte veel indruk en was een inspiratiebron voor Fairphone. In de drie jaar dat Waag onderzoek deed naar de productieketen van telefoons werd de leidraad dan ook: kunnen we een weg uit deze impasse vinden? Is er een alternatieve route, zodat we niet meer afhankelijk zijn van een markt die shareholder value belangrijker vindt dan ethische waarden? Kunnen we zelf een telefoon maken die sociale waarden wel centraal stelt?
Die gedachte, dat alles zelf te maken is, ligt aan de basis van het werk van Waag. Twintig jaar geleden maakten we met De Digitale Stad het internet toegankelijk voor iedereen. Met het Fablab Amsterdam legden we mede de basis voor de 3d printing revolutie en met het boek Open Design Now zetten we de open source en open hardware filosofie door naar de wereld van objecten. In het nieuwe Biolab in de Waag gaan we ons nu ook de biotechnologie eigen maken. Want alleen zo kunnen we verantwoordelijkheid nemen voor onze omgeving en de wereld die we creëren.
Het is dus niet toevallig dat toen ActionAid en Schrijf-Schrijf aan Waag vroegen om mee te werken aan een campagne over conflictmineralen er door Bas van Abel, toenmalig creative director van Waag, werd voorgesteld om de campagne te richten op het maken van een eerlijke telefoon. Door het complexe vraagstuk te zien als een ontwerpuitdaging werd het tastbaar. En door ons niet als afhankelijke consumenten op te stellen, maar als eigengereide makers, kwam er een ongebreidelde energie los die tot op heden het Fairphone traject voortstuwt.
Van onderzoek naar start up
Het kernteam bij Waag, naast Bas van Abel ook Sacha van Tongeren en graduate Miquel Ballester, startte het onderzoek bij de mijnen in DR Congo. Met steun van Stichting DOEN kon Fairphone – met de verschillende stakeholders - de productieketen stap voor stap blootleggen. Van de mijnwerkers in DR Congo tot producenten van halffabricaten in China, naar designers en consumenten. De centrale these is steeds geweest hoe we bestaande systemen – de productieketen voor mobiele telefoons – kunnen veranderen door een open ontwerp filosofie.
In de zomer van 2012 moest een belangrijke keuze gemaakt worden. We hadden in kaart gebracht hoe een FairPhone gemaakt zou kunnen worden en waren er opnieuw achter gekomen dat de bestaande partijen voorlopig geen aanstalten maken om dit product op de markt te brengen. Het kernteam werd vrijgesteld door Waag om gedurende drie maanden bij de Londense sociale incubator Bethnal Green Ventures een bedrijfsplan uit te werken. Dat was ook het moment dat Waag Products, onze eigen incubator, op het toneel verscheen. Want als onze concepten en prototypes kansrijk zijn, helpt Waag Products bij de marktintroductie. Bijvoorbeeld met financiering of strategische ondersteuning. In december werd de Fairphone BV opgericht. Bas van Abel en Miquel Ballester maakten de overstap naar de start up en maken hun droom waar.
What’s next?
Inmiddels heeft Fairphone zijn eerste mijlpaal bereikt: in slechts vier weken tijd bestelden ruim 7.000 mensen online een eerlijkere smartphone. Dit betekent dat de productie kan starten. Waag blijft FairPhone ondersteunen bij de research, zoals we onlangs met onze Design Bootcamp deden. En omdat fair tech ook toepasbaar is op andere gadgets en instrumenten, kunnen wij de lessen die we leren van de samenwerking met FairPhone in andere projecten en met andere organisaties delen.
Het portfolio van Waag Products bestaat naast Fairphone ook uit 7scenes, een mobile learning en gaming platform en Culture Grid, een breedband provider voor theaters en concertzalen. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden voor een onderbeenprothese die maximaal 50 dollar kost, is onze stressmeter BodyGuard klaar voor de markt en zijn we met meerdere partijen in gesprek over Linked Open Data platformen. Het zijn slechts een paar dingen die broeien in ons lab en hopelijk binnenkort ook ‘BV’ achter hun naam kunnen zetten om zo hun weg naar het grote publiek te vinden.
