Het land zorgt voor ons voedsel, maar wie draagt er zorg voor het land? Vanaf zaterdag 5 juni kun je met het wandelpakket van Waag de landwandeling bij Lettele lopen. Je wandelt langs de landerijen van Land van Ons, een burgerinitiatief dat land opkoopt en aan boeren verhuurt die de biodiversiteit en het landschap herstellen. Denk mee: hoe willen we in de toekomst voor ons land zorgen?
Met Waags kijk-, lees- en luisterlijst kun je je voor, tijdens of na de landwandeling alvast verdiepen in thema’s als biodiversiteit, grondbezit en alternatieve vormen voor het boerenbedrijf.
(leestip) Land van Ons: 14.000 leden die samen de Nederlandse landbouw verduurzamen
Tijdens de landwandeling loop je langs een van de landerijen van Land van Ons, een coöperatie die uitgeputte landbouwgrond opkoopt en er duurzame gewassen teelt en de biodiversiteit herstelt. Hoe is Land van Ons ontstaan, hoe gaat het om met zijn 14.000 leden, en waarom is eigenaarschap van grond zo belangrijk? Waag sprak erover met Franke Remerie, een van de oprichters van Land van Ons.
(leestip) 'Honderden mensen zijn betrokken bij die ene boterham in de toekomst'
Michiel Bussink is schrijver van onder meer ‘Eten uit de buurt’, denker op het gebied van voedsel, notenteler en coördinator van het perceel van Land van Ons bij Lettele, waar de landwandeling plaatsvindt. Waag sprak hem over manieren om de voedselketen te verkorten, over de verantwoordelijkheid van de burger in duurzame landbouw, en - natuurlijk - over eten.
‘Wie het land bezit, bezit de toekomst’
Van wie is het land in Nederland? En heeft een grondeigenaar altijd zeggenschap over zijn eigen land? Niet altijd - zo zal Staatsbosbeheer sneller moeten wijken wanneer een nieuwe snelweg wordt aangelegd door het Rijk. Economische belangen staan vaak voorop. En dat heeft invloed op de landbouw.
(leestip) Van wie is de grond in Nederland?
Wie bezit de grond? En welke invloed heeft dat op wat er met het land gebeurt? De Volkskrant laat in dit artikel en deze datavisualisatie zien hoe de grond in Nederland verdeeld is.
(kijktip) Land Grabbing
Ook op internationale schaal is de vraag wie de grond bezit van groot belang. ‘Who owns the land, owns the future,’ wordt in de documentaire Land Grabbing gesteld. Buitenlandse bedrijven leasen voor een klein bedrag grond van overheden. De voormalige landgebruikers lijden honger, terwijl de opbrengst van hun arbeid wordt geëxporteerd naar rijkere landen.
Cineville-pashouders kunnen ook ‘White Cube’, de meest recente film van Renzo Martens (Enjoy Poverty) kijken. Hierin zet Martens een kunstpraktijk op die landarbeiders helpt het land waar ze wonen en werken terug te kopen van grote, Westerse bedrijven.
Boeren in de knel
Boeren zitten op verschillende manieren in de knel. De prijs die ze voor hun producten krijgen is vaak laag, terwijl die voor de grond hoog is. Veel boeren ervaren druk door de hoeveelheid regels waar ze aan moeten voldoen, terwijl ze tegelijkertijd richting een steeds intensievere manier van werken gedreven worden. De Nederlandse landbouw wordt geroemd om haar efficiëntie, maar wat betekent dat voor de natuur en de mensen die erin werkzaam zijn?
(leestip) Thomas Oudman, correspondent Voedsel: Boeren kunnen het niet in hun eentje oplossen
Voor De Correspondent schrijft Thomas Oudman over voedsel, landbouw en de impact van het huidige systeem op de maatschappij en de natuur. Lees bijvoorbeeld zijn stukken over het systeem dat de boeren en de grond in zijn greep houdt, de manier waarop met arbeidsmigranten wordt omgegaan en zijn reactie op David Attenborough, die in zijn Netflix-documentaire de efficiëntie van de Nederlandse landbouw roemde. Al die efficiëntie heeft een hoge prijs.
(lees- en kijktip) Boeren in de knel: hoe halen we ze eruit?
Hoe kunnen boeren en de overheid de handen ineen slaan om het landbouwbeleid op de schop te nemen? En wat is de rol van de boer in een meer toekomstbestendige en groene agrarische sector? Daar gaat VPRO Tegenlicht op in in dit artikel.
(leestip) Eerlijke prijs boeren als voorwaarde voor duurzame landbouw
In 2019 kwam Greenpeace met een visie op eerlijker landbouwbeleid: meer dan tachtig procent van de boeren zou willen verduurzamen, maar ze zitten klem op het pad dat ze ingeslagen zijn - bijvoorbeeld door te investeren in machines en stallen.
Biodiversiteit
Door intensieve landbouw raakt de bodem uitgeput, en door de hoeveelheden mest die in de grond gestopt worden, is de stikstofuitstoot in Nederland erg hoog. Daarnaast zorgen megastallen voor een groot deel van de Nederlandse CO2-uitstoot, en zijn kassen verantwoordelijk voor zowel vervuiling van de grond als lichtvervuiling. Dit alles heeft grote invloed op de biodiversiteit: planten, diersoorten en insecten verdwijnen, en het Nederlandse landschap verandert. Is het tij nog te keren?
(kijktip) Kiss the ground
De meeste klimaatdocumentaires geven ons een hopeloos gevoel - zo niet Kiss the ground, waarin we leren dat het verrijken van uitgeputte landbouwgrond de oplossing voor het verlies van biodiversiteit is.
(kijktip) Natuurherstel redt het klimaat
In dit interactieve artikel van De Volkskrant lees je meer over hoe de natuur zichzelf kan herstellen - en hoe dat het klimaat redt.
(leestip) Landschapspijn: over de toekomst van ons platteland
Jantien de Boer schreef een boek over het Friese landschap, dat ze steeds minder vaak herkent zoals het vroeger was: vogelgeluiden verdwijnen en er komt steeds meer asfalt bij. Het verlies van biodiversiteit roept emoties op. Hoe herstellen we het boerenland?
(leestip) Earth Emotions: New words for a new world
Glenn Albrecht, een bekende ecofilosoof, schreef ook over de emoties die horen bij het verlies van biodiversiteit. Solastalgia is zijn term voor het verlangen naar- en het rouwen om de natuur zoals zij geweest is.
(leestip) Biodiversiteit herstellen: dat komt van onderop
We kunnen de biodiversiteit van ons landschap nog herstellen - maar hoe? In dit artikel beschrijft Tegenlicht burgerinitiatieven die zich daarop richten.
(leestip) Start een Zoöp! Voor meer biodiversiteit
Waags project T-Factor kijkt naar de 'tussentijd' in gebieden waar stedelijke ontwikkeling plaats gaar vinden, zoals het Amsterdam Science Park. De focus ligt op de niet-menselijke inwoners, zoals dieren en planten. Waag interviewde Klaas Kuitenbrouwer van Het Nieuwe Instituut over de vertegenwoordiging van niet-menselijke wezens in zogenoemde Zoöps.
Nieuwe vormen van eigenaarschap en boeren
Hoe komen we tot een nieuw systeem, waarin ook de boer zijn boterham weet te verdienen? Door andere vormen van eigenaarschap en innovatieve landbouwmethoden in te zetten, is het wel degelijk mogelijk de grond te gebruiken voor landbouw, terwijl de biodiversiteit wordt hersteld en verbeterd.
(kijktip) The biggest little farm
In deze film bouwt het koppel John en Molly een dor stuk land om tot een boerderij met een zelfregulerend ecosysteem. We moeten met de natuur werken, in plaats van tegen haar in.
(kijktip) Plattelandspioniers
VPRO Tegenlicht keek naar vernieuwende boeren in Nederland. Zij geven vorm aan nieuwe manieren van voedsel verbouwen en duurzame landbouw.
(kijktip) Good things await
In Good things await zien we het koppel Niels en Rita, die samen een biologische boerderij runnen in Denemarken. Ze leveren aan de beste restaurants ter wereld, maar niet iedereen is het eens met hun aanpak: door de autoriteiten en bureaucratie wordt gedreigd met een sluiting.
(leestip) Manifest: Samen voor grond
Verschillende organisaties tekenden al het manifest Samen voor grond: willen we in balans leven met de natuur, dan zullen we op een gezondere en verantwoordelijke manier moeten omgaan met onze bodem.
(kijktip) Grondrechten
Socrates Schouten van Waag was te gast in dit programma van De Balie, waarin over thema’s als grondbezit, bodemverrijking en verantwoordelijkheid voor natuurherstel gesproken werd.
(leestip) Land van Ons
De landwandeling vindt plaats rond de landerijen van Land van ons, een organisatie die gezamenlijk uitgeputte grond opkoopt en deze verhuurt aan boeren die de bodem en natuur herstellen.
Het eten op ons bord
We weten inmiddels dat een betere wereld niet bij onszelf begint, maar als consumenten kunnen we wel een verschil maken. De vraag bepaalt immers het aanbod. Hoe bewust kies jij je eten? Als consument die graag zijn of haar steentje bijdraagt aan een duurzame wereld, moet je eigenlijk letten op de foodprint van eten. Voor een groeiende wereldbevolking ontginnen we steeds meer landbouwgrond, vaak ook in andere delen van de wereld. Natuurlijke ecosystemen worden vernietigd en voedsel wordt van de ene naar de andere kant van de wereld vervoerd (zie ook: Land Grabbing).
(luistertip) Op ons bord
Wat is goed eten? In de podcast ‘Op ons bord’ gaat Justin Verkijk langs bij boeren, telers, producenten en experts om er achter te komen waar ons eten vandaan komt en wat we in de toekomst op ons bord kunnen verwachten.
(leestip) ‘Biologisch eten is heel gewoon geworden’
Biologisch, duurzaam geproduceerd eten wordt meer verkocht dan een aantal jaar geleden. Toch is het marktaandeel nog maar klein. De prijs daalt en steeds meer supermarkten hebben biologisch eten in hun schappen liggen.
Toekomstscenario’s
Hoe nu verder? Op de toekomst van het land in Nederland hebben we zelf invloed. Daarom is het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen meedenken over de toekomst.
(kaart) Een natuurlijker toekomst voor Nederland in 2120
Hoe ziet de kustlijn van Nederland er in 2120 uit? Voor een natuur-inclusieve toekomst maakte de Wageningse Universiteit een schets van de Nederlandse kaart.
(kijktip) De vrouwen van de Venserpolder
In Amsterdam Zuid-Oost legden vrouwen uit de buurt moestuinen aan in hun binnentuintjes, die eerder vaak verlaten en gevaarlijk waren.
(kijktip) Het voedselbos als toekomst?
Het Klokhuis legt in deze aflevering uit wat een voedselbos is, en hoe we het zo kunnen inzetten dat onze voedselproductie meer lokaal en duurzaam wordt.
(leestip) De toekomst van het Nederlandse boerenbedrijf ligt in de jaren vijftig
Meino Smit promoveerde op manieren waarop de landbouw in Nederland duurzamer kan worden. Wat blijkt? Als we teruggaan naar de manier waarop we in de jaren ‘50 werkten, bijvoorbeeld door meer met de hand te werken dan met machines, heeft de landbouw in Nederland weer toekomst.
(kijktip) De boer van de toekomst
In deze Tegenlicht-aflevering worden technologieën besproken die boeren kunnen helpen bij het verbeteren van uitgeputte landbouwgrond, het minder uitstoten van broeikasgassen en het herstellen van de natuur.
