In de blogserie ‘DO worry, be happy!’, spreken we met experts uit het veld van technologie, innovatie en ethiek over nieuwe ontwikkelingen. Aan de hand van actualiteiten vragen we hen uit te leggen waarom we ons zorgen moeten maken over de toekomst van technologie in onze samenleving. Maar niet getreurd, we zoeken ook naar de wijze waarop je zelf weer de regie kunt nemen. DO worry, maar be happy dus.
Via de camera’s van de gemeente Amsterdam, bedoeld om vervuilende auto’s uit de stad te weren, keek de politie mee of er ook criminelen de stad in kwamen. Sinds de kroning van Willem Alexander in 2013 hadden ze deze toegang bij de gemeente geregeld, want dat was toen nodig voor de veiligheid. Een burger kan zich nu niet meer onbespied wanen. Een groot probleem, aldus Sander van der Waal, van Waag, die onderzoek doet naar ethische technologie en verantwoord gebruik van data.
'De inwoner of bezoeker van Amsterdam kan zich niet onbespied door de openbare ruimte begeven.'
Wat is hier het probleem?
'Het pijnlijke in dit geval is dat er camera’s worden opgehangen voor een bepaald doel; het handhaven van milieuzones. Hoe weren we de vieze oude dieselbusjes uit de binnenstad. Dit wordt breed uitgemeten in de communicatie met de burger. We gaan de luchtkwaliteit van de binnenstad eens flink opschonen. Maar vervolgens worden de gegevens uit deze camera’s gebruikt om ‘boeven te vangen’. Hier is een hoop verkeerd aan als je het hebt over relatie tussen burger en overheid. Maar het belangrijkste probleem: De inwoner of bezoeker van Amsterdam kan zich niet onbespied door de openbare ruimte begeven.'
Waarom moeten we ons daar zorgen over maken?
'Als burger heb je een fundamenteel recht om je anoniem door de publieke ruimte te bewegen. Dat is een gevolg van het rechtsbeginsel van de onschuld. Deze onschuldpresumptie wordt hiermee volledig ondermijnd. Beelden die verzameld worden voor handhaving van een milieuzone worden ingezet voor het opsporen van verdachten. Er zijn geen afspraken gemaakt over wat er wel en niet mag met deze gegevens. Er is geen afweging gemaakt of dit proportioneel is. En de burger is hier niet over geïnformeerd.
Dit staat haaks op ons recht op privacy: je moet de mogelijkheid om anoniem door de ruimte te bewegen. Er moet een goede reden zijn om je te volgen. Die is er nu totaal niet.
Het is zorgwekkend dat dit jarenlang heeft kunnen gebeuren zonder dat iemand door heeft dat dit gebeurt. Dat ondermijnt het vertrouwen in de overheid dat ze wet naleven en goed voor de burgers zorgen. Al sinds 2013 is dit aan de gang en nu pas wordt duidelijk wat er gaande is. Dat is een groot brevet van onvermogen van de gemeente. Gegevens kunnen misbruikt worden om onrechtmatige onschuldige burgers te bespieden en dat allemaal zonder controle of bewustzijn bij de burgers.'
Zie je een trend?
'De hoeveelheid gegevens die verzameld wordt in de publieke ruimte neemt hand over hand toe. Daarom is het essentieel dat er goed gereguleerd en gecontroleerd word op verwerking en gebruik van deze gegevens. Om garantie te blijven bieden voor burger om onbespied in publieke ruimte te blijven moeten we het echt beter organiseren.
Het past in de trend van ondoordacht gebruik van technologie door de overheid. Ze kijkt vaak eerst en alleen naar directe gewin dat technologie kan brengen zonder de bredere implicaties van een toepassing in acht te nemen. De langetermijnvisie ontbreekt hierin volledig.
Voor een deel is de regulering aanwezig en wetgevende stappen gezet, met de wet AVG en verplichte ‘privacy assessments’ die de overheid moet doen. Maar je ziet ook dat praktijk achterloopt bij wetgever. Technologische ontwikkeling gaat zo snel dat dit niet voldoende is. Gezichtsherkenning is een technologie die fundamentele inbreuk op rechten van een burger kan hebben. Hier is veel meer nodig dan dat er nu is vastgelegd. Organisaties nationaal en internationaal roepen nu terecht op tot tijdelijk verbod op deze technologie tot dat wetgeving voldoende geregeld is en rechten van burgers voldoende gewaarborgd zijn. Autoriteit Persoonsgegevens kunnen dit niet op eigen houtje oplossen. Daar zijn alle lagen van de overheid voor nodig.'
Hoe kunnen we zelf invloed uitoefenen?
'Het moeilijke aan dit geval is dat je als individuele burger vrij weinig kan doen. Over dit proces de controle terugwinnen is onmogelijk. Het afplakken van je kenteken is verboden en het centrum van Amsterdam mijden met de auto is soms onmogelijk. Misschien moeten we met zijn allen in deelauto’s gaan rijden, dan weten de camera’s niet wie er op welk moment inzitten. Tenzij die deelplatforms de persoonlijke gegevens dan ook gaat delen.
'Mijn oproep naar de gemeente en eigenlijk alle overheden: zorg dat dit bij gezichtsherkenning beter georganiseerd is.'
Mijn oproep naar de gemeente en eigenlijk alle overheden: zorg dat dit bij gezichtsherkenning beter georganiseerd is. Bescherm de burger nu eens echt en verzeker dat deze anoniem door de publieke ruimte kan bewegen. Disproportionele inbreuk op de persoonlijke levenssfeer is iets waar de overheid heel terughoudend in moet zijn. Ga ruim van tevoren advies inwinnen bij experts en vooral de samenleving. Zorg dat je gezichtsherkenning niet gebruikt totdat het goed geregeld is en de bescherming van de burger gegarandeerd is. Pas het alleen toe als je zeker weet dat de burger beschermd is.'
