Wanneer mensen op zoek gaan naar een woning, moeten ze vaak persoonlijke gegevens delen, zoals informatie uit basisregistraties en inkomensgegevens. Steeds vaker verloopt dit proces via apps, waarbij de uitwisseling van data grotendeels geautomatiseerd is. Het probleem is dat dit gebeurt zonder een eenduidige technische standaard. Hierdoor bevinden burgers en woningaanbieders zich in een systeem dat wordt gestuurd door de markt. Dit leidt er vaak toe dat je als burger verplicht wordt om persoonlijke informatie te delen, zonder een duidelijk juridisch kader dat jou beschermt tegen misbruik en wat woningzoekers geen controle geeft over wat er met hun gegevens gebeurt. Bovendien zijn veel burgers zich niet bewust van het bestaan en de invloed van deze standaarden op hun privacy en beslissingen die voor hen belangrijk zijn.
Momenteel worden de technische standaarden voor data-uitwisseling bepaald door bedrijven die deze diensten aanbieden. Dit heeft geleid tot een wirwar aan regels en systemen, waardoor het voor burgers moeilijk is om te begrijpen wat er met hun data gebeurt. Ze hebben weinig controle over welke informatie gedeeld wordt en hoe die gebruikt wordt.
Er is nog geen uniforme standaard voor hoe publieke instellingen persoonlijke gegevens met derden delen. Bovendien ontbreekt een publieke standaard die expliciet de rechten van burgers beschermt. Dit zou bijvoorbeeld vast moeten leggen welke gegevens beschikbaar zijn, wie er toegang tot heeft en voor welk doel die worden gebruikt.
Waag Futurelab onderzoekt in dit project een nieuwe, participatieve aanpak om standaarden voor datadeling te ontwikkelen die gebaseerd zijn op de voorwaarden van burgers zelf. Dit onderzoek werd ondersteund door de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken.
"Ik wil gewoon een huis en als dit nodig is, dan doe ik het. Ik vond wel veel dingen raar. Bijvoorbeeld dat ze dingen vroegen als 'bent u van plan om de komende vijf jaar kinderen te krijgen?"
Onderzoeksrapport
Bij het ontwikkelen van een werkwijze voor het opvragen van data worden burgers vrijwel nooit betrokken. Vooraf wordt veelal aangenomen, dat de burger vooral privacy wil en uitgegaan van een fictief scenario. Verder wordt het ontwikkelproces over het algemeen te technisch geacht om burgers een rol te geven.
Voor het rapport Geen standaardisatie zonder participatie interviewden Danny Lämmerhirt en Isadora Dullaert huurders, kopers en huurtoeslagontvangers over hun ervaringen met het aanleveren van persoonsgegevens en andere persoonlijke data in hun zoektocht naar een huis.
Download het rapport Geen standaardisatie zonder participatie
Uit het onderzoek blijkt dat burgers momenteel niet weten welke data precies wordt gebruikt en wat ermee gedaan wordt. Ook hebben ze geen controle over de geleverde gegevens. De burger komt in een kwetsbare positie, omdat ze meer gegevens delen dan nodig en die daarom makkelijk misbruikt kunnen worden. Wat de positie van de burger verder ondermijnt is de druk van de huizenmarkt, die maakt dat je als huizenzoeker het gevoel hebt geen andere keuze te hebben dan het simpelweg aanleveren van de data om je toch al lastige zoektocht niet nog verder bemoeilijken.
"Ik wilde dat huis heel graag. Ik was eigenlijk heel bang dat het niet zou gebeuren. Want dat was me al eerder overkomen met een huis van een andere coöperatie [...]. Dus ik was eigenlijk bereid om... Nou je mag alles van me weten, als ik dat huis krijg."
Het onderzoek heeft bovendien geleid tot het inzicht dat de richtlijnen voor het opvragen en gebruiken van persoonlijke data binnen de woningmarkt niet altijd gekend en nageleefd worden. Zo wordt soms heel specifieke informatie opgevraagd, bijvoorbeeld over het beoefenen van hobby’s en een volledige adresgeschiedenis, zonder dat duidelijk is welke invloed een antwoord heeft op het proces. Deze onduidelijk leidt tot vragen bij de burger en een gebrek aan transparantie schaadt het vertrouwen in het proces van een eerlijke toewijzing van woningen.
Op basis van onze bevindingen doet het rapport aanbevelingen aan beleidsmakers en ontwikkelaars van databemiddelaars om het delen van data te verbeteren.
