Op Ars Electronica 2021 wordt duidelijk hoezeer we kunst nodig hebben, juist in tijden van vertwijfeling en gebrek aan antwoorden op mondiale vraagstukken. De kunstwerken laten ons op een andere manier kijken naar nieuwe technologie, wetenschappelijke en culturele opvattingen – en scheppen daarbij ruimte voor het vinden van mogelijke oplossingen.
Sinds 1979 organiseert Ars Electronica een jaarlijks festival voor kunst, technologie en maatschappij. Het festival laat zien hoe kunst aanzet tot innovatie, kritische vragen stelt bij nieuwe technologie, en nieuwe perspectieven biedt op de wereld om ons heen. Net als vorig jaar was dit een hybride editie, waarbij de kunstenaars, het publiek, de partners en Waag zowel online als live aanwezig waren op het festival in Linz (Oostenrijk)!
Tijdens het festival was Waag mede-organisator van de STARTS day. Lucas Evers modereerde de gesprekken met de STARTS Prize-winnaars, en de door Waag georganiseerde VOJEXT-talk Robots are people, too werd gemodereerd door Miha Turšič. Ook was de Better Factory-workshop The intersection between Art and Industry te volgen.
Het milieu centraal
De STARTS Prize - een prijs van 20.000 euro voor twee projecten die innoveren op het snijvlak van kunst, technologie en wetenschap - wordt uitgereikt op het Ars Electronica-festival. De prijs is gericht op kunst die helpt oplossingen te vinden voor grote uitdagingen. Op de tentoonstelling waren de werken van de genomineerden en winnaars te zien. Dit jaar staat in vele STARTS-projecten het milieu centraal. Het winnende project Oceans in Transformation door Territorial Agency onderzoekt de menselijke impact op de oceaan: de meest dynamische én gevoelige component van onze planeet. Territorial Agency gebruikt geospatial- en remote sensing data om publieke settings te creëren, waarin multidisciplinaire groepen deskundigen in discussie kunnen gaan over complexe milieuvraagstukken.
Het andere winnende project, Remix El Barrio, benadert het milieu juist op een hele andere manier. Deze groep focust op het maken van nieuwe, duurzame materialen van voedselafval. Ze doen dit door het opzetten van een lokale materialen-kringloop. Lokale communities worden betrokken in het proces van samen maken, waarbij ze toewerken naar een circulaire economie. Of het nu high-tech en globaal is, of juist low-tech en lokaal: beide projecten stimuleren innovatieve samenwerking en bieden een nieuw perspectief op technologie.
Giftige wolken, eetbare aarde en ziekmakende technologie
Behalve de winnende STARTS-projecten toonden ook veel andere werken op Ars Electronica een focus op milieuproblematiek. Cloud Studies van Forensic Architecture werkte, net als Oceans in Transformation, aan het digitale begrip van de omgeving – en werd daarvoor bekroond met zowel een Golden Nica van de Prix Ars Electronica als een eervolle vermelding van STARTS Prize. Forensic Architecture analyseert een grote verscheidenheid aan 'giftige wolken': gassen die worden ingezet op groepen mensen, dieren en planten, uitstoot van vervuilende stoffen die wijzen op milieucriminaliteit, of andere toenemende vormen van geweld in de lucht. De kunst-als-activisme-werkgroep maakt gebruik van bewakingstechnologieën en wetenschappelijke modellering- en simulatietechnieken. Met dit open-source onderzoek hebben ze impact gemaakt op zowel internationale rechtsmechanismen, reguliere media en het werk van internationale mensenrechtenorganisaties.
In westerse culturen is aarde - grond - gedevalueerd tot vuil en wordt het vooral gebruikt als natuurlijke hulpbron. Marsharu kiest echter een andere benadering. Met The Museum of Edible Earth introduceert ze opnieuw de geofagie – de praktijk van het eten van aarde en aardachtige stoffen, zoals klei en krijt. Dit is een oude spirituele en helende praktijk in landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Bezoekers worden aangemoedigd om aarde aan te raken, er interactie mee aan te gaan en het te proeven. Haar werk contrasteert met The Cleanroom Paradox – het werk van Felix Lenz, Angela Neubauer en Eszter Zwickl. Met de inkt van chemisch opgeloste smartphones maakten zij een portret van de Samsung-werknemer die vergiftigd werd. Haar werkgever heeft het ontbreken van adequate voorzorgsmaatregelen tijdens de werkprocedures niet erkend. Na haar tijd in de industrie staat ze er alleen voor om de ingrijpende gevolgen te dragen: een diagnose van nierkanker.
Beide kunstwerken bieden een nieuw perspectief op de menselijke relatie met de omgeving. The Museum of Edible Earth en The Cleanroom Paradox staan in contrast: hoe ‘vuil’ is de aarde, en hoe ‘schoon’ is het milieu en de technologie die de mens zelf creëert?
Een prijskaartje aan het werk van de biosfeer
Mensen beschouwen de aanwezigheid van de natuurlijke wereld doorgaans als vanzelfsprekend, en zo ook de services van de natuur die essentieel zijn voor alle levensprocessen op onze planeet. Tegenwoordig zijn we er zo aan gewend om de waarde van de dingen om ons heen uit te drukken in geld, maar dit is ontoereikend om de waarde van ecosystemen, waarvan alle levensvormen afhankelijk zijn, goed uit te drukken.
Disnovation experimenteerde met het inschatten van de waarde van de diensten die 'gratis' worden geleverd door natuurlijke systemen in hun project Life Support System. Het experiment omvat één vierkante meter graan, die wordt gecultiveerd in een kunstmatig systeem dat onmisbare inputs als licht, water, warmte en voedingsstoffen levert. Hieruit blijkt dat de productie van een kilo tarwe op deze manier ineens honderden euro’s kost. De procedure maakt de enorme waarde van de bijdrage van het ecosysteem zichtbaar, en wijst naar aan de onderwaardering en overexploitatie van ‘het werk van de biosfeer’.
‘We willen technologie naar een hoger niveau tillen'
Waag en Ars Electronica werken samen binnen het STARTS-initiatief. Naast de STARTS Prize horen daar ook de projecten VOJEXT en Better Factory bij. Ze zijn gericht op co-creatie tussen de industrie en kunstenaars.
Bijvoorbeeld: de toegevoegde waarde van kunst bij het maken en innoveren van robotica. Dit stond centraal tijdens de talk Robots are People, too. Op welke manier kunnen kunstenaars en de industrie samenwerken om innovatie te stimuleren? Hoofdonderzoeker Francesco Rea (IT): 'creativiteit in komt in de robotica al aan bod, er zijn artificiële netwerken die nieuwe dingen kunnen genereren uit hun leerprocessen, zoals het maken van nieuwe bewegingen. Maar we willen dit naar een hoger niveau tillen: terwijl we aan bewegingen werken, willen we ook nieuwe soorten bewegingen creëren. Daarom willen we samenwerken met kunstenaars: we zijn op zoek naar een nieuw soort creativiteit.'
Kunstenaar Madeline Gannon (US): 'bedrijven kunnen profiteren van het werk van kunstenaars, omdat ze bijvoorbeeld nieuwe soorten gereedschappen bouwen terwijl ze aan een kunstwerk werken. Bedrijven hebben tijdens hun projecten vaak niet de tijd om deze tools te ontwikkelen. Kunstenaars creëren werken waarmee de industrie inzicht krijgt in de ontwikkelingen die zullen plaatsvinden, en scheppen een idee van wat hun klanten over vijftien jaar van hen kunnen verwachten.'
Ars Electronica bracht dit jaar wederom de grote onderwerpen aan het licht die invloed hebben op de toekomst. Of het nu gaat over milieu-problematiek, kunst als drijfveer van technologische innovatie of samenwerking binnen de robotica: het Ars Electronica-festival laat je met een andere blik kijken naar de wereld zoals we die kennen en schept een nieuw toekomstperspectief.
