Op 30 september vond de Hackathon de groene stad plaats: volledig online, met 140 deelnemers en 40 experts verspreid door heel Nederland. Natuurorganisaties, onderzoekers, kunstenaars, architecten, ondernemers, studenten, stadsboeren, woningcorporaties en beleidsmakers gingen samen twaalf uur lang aan de slag om innovatieve concepten te bedenken voor meer groen in steden. Het winnende team ontving subsidie om hun concept verder uit te werken. Wat voor proces ging hieraan vooraf? Hoe verliep de hackathon zelf? En, niet onbelangrijk: wat is de lasting impact, en hoe zorgen we ervoor dat het niet bij één hackathon blijft, maar dat de vergroening van steden even hoog op de agenda blijft staan?
De urgentie van groene steden
De mens en de natuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De afgelopen eeuwen is deze relatie echter drastisch veranderd: we zijn de natuur als ondergeschikt aan de mens gaan zien. Hierdoor hebben we natuurlijke ecosystemen zodanig aangetast en beschadigd, dat het de vraag is of ze ooit nog volledig zullen herstellen. Steeds meer lijkt nu het besef terug te keren dat we niet zonder de natuur kúnnen; we zijn van haar afhankelijk, en voelen steeds tastbaarder de gevolgen van klimaatverandering. Ook in de gebouwde omgeving speelt onze relatie met de natuur een rol. Met de wereldwijd oplopende verstedelijking en de gigantische woningbouwopgave die daaraan gekoppeld is, is het dus cruciaal om te kijken naar natuur ín de stad. Deze benadering is noodzakelijk en maakt het daarnaast mogelijk om meerdere vraagstukken te verbinden. We moeten op zoek naar een nieuwe balans tussen mens en natuur.
> Luister naar Seed Memory, aflevering 1: Urban orchards
Vergroening van steden is een concrete manier om deze balans op te zoeken. Zo draagt stedelijk groen bij aan klimaatadaptatie door wateroverlast en hitte tegen te gaan én is het belangrijk voor de gezondheid van bewoners. Daarnaast zijn steden essentieel voor biodiversiteit: in steden in Nederland zijn tegenwoordig zelfs meer soorten flora en fauna aanwezig dan in het plattelandsgebied. De urgentie van stedelijk groen komt ook steeds meer op de beleidsagenda van de nationale politiek. In 2018 werd een motie van VVD-kamerlid Arne Weverling aangenomen, die pleitte voor slimme oplossingen voor meer groen in steden. Dit leidde tot een aanvraag vanuit de directie Natuur en Biodiversiteit van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voor het organiseren van een hackathon. De ambitie was tweeledig: enerzijds het versterken van het bestaande netwerk, en anderzijds het benutten van de creatieve potentie en het maatschappelijk bereik. Waag werd uitgekozen om de opdracht uit te voeren.
En dus ging Waag eind vorig jaar aan de slag. Als eerste stap werd een kernteam opgesteld, bestaande uit een multidisciplinaire groep experts. Zij werden geraadpleegd om tot relevante uitdagingen in het vergroenen van steden te komen, die centraal kwamen te staan in de hackathon zelf. Dit gebeurde in de vorm van groenexpedities in vier steden (Apeldoorn, Ede, Rotterdam en Zwolle), waarin met behulp van co-creatie tussen gemeenten, provincies, waterschappen en groenexperts een aantal vraagstukken per locatie werden vastgesteld. Zo waren de gemeenten direct betrokken bij het formuleren van de probleemstelling en mogelijke oplossingsrichtingen. Uit de groenexpedities kwamen vier centrale thema’s naar voren, gebaseerd op concrete casussen uit de praktijk:
- bovengronds vergroenen met ondergronds ruimtegebrek
- met participatie meer biodiversiteit in de stad
- de waarde van groen in stedelijke planning
- met groen weerbaarder tegen de klimaatcrisis
Tijdens de groenexpedities werden via de Open Data expeditie Toolkit van Waag relevante datasets verzameld. Deze databronnen werden tijdens de hackathon ter informatie en inspiratie gebruikt door de deelnemers.
Na de groenexpedities opende de inschrijving voor deelnemers. Op basis van alle aanmeldingen werden 21 teams samengesteld en ingedeeld per thema. De teams werden meteen actief betrokken bij het thema: ze kregen toegang tot datasets en er werden per thema leestips voorgesteld. Via het chatkanaal konden deelnemers vragen stellen en werden deelnemers geïnformeerd over het programma. Aanvullend ontvingen alle deelnemers een groenpakket thuis, inclusief groenmagazine en allerlei activatietools om stapjes te zetten in het vergroenen van je eigen omgeving. Rond dezelfde tijd trok het videoteam van Waag het land in om met pioniers, experts en andere betrokkenen te praten over de groene stad. Zo vormden ze de videoserie ‘stadsmakers voor groene steden’, als een voorproefje op slimme initiatieven die tijdens de hackathon zouden ontstaan.
De hackathon
Op 30 september was het dan zover: de hackathon (hier volledig terug te kijken). Oorspronkelijk was het idee om een hybride evenement te organiseren, maar op het allerlaatste moment moest vanwege de nieuwe corona-maatregelen worden omgeschakeld naar een volledig online versie. Dit bracht een extra uitdaging met zich mee: hoe kunnen we online dezelfde dynamische beleving creëren? Er werd een combinatie ingezet van allerlei platforms en services, op verschillende interactieniveaus.
Moderator Andrea van Pol en het technische- en organisatorische kernteam waren op locatie – de Mauritskazerne in Ede – de rest zat door het hele land verspreid. Na een plenaire opening met onder anderen Louise Vet, Harry Boeschoten en Joop Spijker, te volgen via de website van de hackathon, gingen de teams uiteen in vier themasessies. In deze sessies werd het thema verder ingeleid en kregen de deelnemers praktische tips mee.
De teams gingen aan de slag met hun conceptontwikkeling, gebruik makend van een combinatie van Mural, Jitsi en Zoom. Hierin werden ze begeleid door coaches. Ook hadden ze toegang tot een technische helpdesk vanuit Waag én een inhoudelijke helpdesk in de vorm van Creation Stations, waarin 18 experts over uiteenlopende onderwerpen waar gewenst inhoudelijke begeleiding konden bieden. Ondertussen reden de ‘razende reporters’ van Waag het land door om bij een aantal deelnemers thuis mee te kijken.
De jury, bestaande uit Jelle de Jong (IVN), Martin van den Hoorn (stadsecoloog), Maike van Stiphout (landschapsarchitect), Isabelle Vreeke (LNV) en Arne Weverling (VVD), had een hele kluif aan het doornemen van en selectie te maken van alle 28 inzendingen. Na een plenair avondprogramma met onder andere minister Carola Schouten, kreeg elk team de gelegenheid hun project te pitchen aan de jury.
De jury was onder de indruk van zoveel creativiteit en gedrevenheid, en van zoveel enthousiaste deelnemers en experts die samen een gezamenlijk doel aanvochten. In veel ideeën zat potentie, maar uiteindelijk moest de jury toch één winnaar uitkiezen. Hierbij hebben ze de voorkeur gegeven aan projecten met de nadruk op bewustwording. In deze fase van het proces rondom stedelijke vergroening is dat de essentiële eerste stap om een grotere impact te bereiken. Het winnende concept werd de Groene Stoel, een letterlijke stoel om met een figuurlijke groene bril naar stedenbouwprojecten te kijken – à la de ‘toekomststoel’ van Jan Terlouw. Dit project ontvangt nu een subsidie van 20.000 euro van het Ministerie van LNV om hun concept verder uit te werken. Verder werden er drie runner-ups benoemd, elk van een afzonderlijk thema: BuurNatuur (activatie van de buurt door het inzichtelijk maken van biodiversiteit via bijvoorbeeld QR-codes op abri’s), Underground Revolution (bodemkabels verticaal bundelen om meer ruimte te creëren voor groen) en buurt tot buurt challenges (een jaarlijks buurtbattle-event op diverse duurzaamheidsthema’s). Deze teams zullen worden gecoacht vanuit het Ministerie van LNV om ook hun concept verder te operationaliseren. Alle projecten zijn terug te vinden op DuurzaamDoor, een multi-stakeholder platform van overheden en maatschappelijke organisaties vanuit de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
Next steps?
De hackathon zelf was een succes door een combinatie van interactieve online tools en services, enthousiaste individuen en organisaties en de nodige flexibiliteit in het organiseren. De samenwerking met het ministeriële departement en de andere stakeholders heeft Waag daarbij als erg prettig ervaren. Maar wat nu? Wat is de impact van deze hackathon op de langere termijn?
Er is ontzettend veel kennis opgehaald tijdens de groenexpedities en de hackathon zelf; deze is als visualisatie verwerkt en is openbaar toegankelijk. De data is relevant voor beleidsmakers, projectontwikkelaars, bottom-up initiatiefnemers en tevens relevant voor toekomstige projecten van Waag zelf. De hackathon benadrukt de kansen in het creatief gebruik van online platforms, waarbij online tools daadwerkelijk het doel dienen in plaats van als obstakel op te treden. Daarnaast toont de hackathon de waarde van het creëren van een (al dan niet virtuele) ontmoetingsplaats tussen betrokkenen vanuit verschillende achtergronden en op verschillende niveaus. Zo draagt het bij aan de opbouw van een maatschappelijke beweging rondom dit thema. De enorme input die het traject opleverde vanuit experts, overheid, bedrijfsleven én deelnemers bewijst in ieder geval dat de urgentie van groene steden steeds breder wordt gevoeld.
Dit evenement staat niet op zichzelf; het is het startpunt binnen een langere zoektocht naar slimme oplossingen voor het vergroenen van steden. Kortom: door vooral ook te blijven dóen in plaats van enkel te praten, met een variëteit aan stakeholders, worden er hopelijk steeds grotere stappen gezet in het vergroenen van steden – om zo op de grote schaal bij te dragen aan de biodiversiteit van stedelijke gebieden, de gezondheid van bewoners en uiteindelijk het mondiale milieuvraagstuk.
