Tijdens de landwandeling wandel je langs een van de landerijen van Land van Ons, een burgerinitiatief dat land opkoopt en aan boeren verhuurt die de biodiversiteit en het landschap herstellen. Hoe werkt zo’n coöperatie? Waag sprak met een van de oprichters van Land van Ons over duurzame landbouw, het ontstaan van Land van Ons en eigenaarschap.
Als jongen zag Franke Remerie de rijke Nederlandse landbouwgrond veranderen in een kaal en eentonig landschap - een beeld dat de komende jaren zal verergeren als er niets aan gedaan wordt. ‘We houden straks een dood, kaal, industrieel landschap over, dat kraak noch smaak heeft en waar de jeu wel een beetje vanaf is.’ Met zijn oplossingsgerichtheid is Franke gaan nadenken wat hij aan dit probleem kan doen.
‘We houden straks een dood, kaal, industrieel landschap over, dat kraak noch smaak heeft en waar de jeu wel een beetje vanaf is.’
Zo ontstond het idee voor Land van Ons, een burgercoöperatie die uitgeputte landbouwgrond opkoopt en er het landschap en de biodiversiteit herstelt. De coöperatie werd pas iets meer dan een jaar geleden opgericht, en bestaat nu al uit 14.000 leden. Met elkaar zijn ze inmiddels eigenaar van acht percelen grond in Nederland. Elk lid heeft een gelijke stem en alle deelnemers zetten zich vrijwillig in. Hoe bereikt Land van Ons haar deelnemers, wie zijn de boeren die de percelen uiteindelijk willen pachten en hoe gaat de herinrichting van zo’n stuk land in zijn werk?
De burger aan zet
In de zoektocht naar een oplossing voor het kaalgeslagen Nederlandse landschap, concludeerde Franke al vrij snel dat het eigendom van de grond bepalend is. Franke: ‘in veel beleidsnotities zie je dat eigendom van de grond bepaalt of je snel verandering kunt bewerkstelligen. De eigenaar van een stuk grond heeft nu eenmaal heel veel zeggenschap over wat hij of zij met zijn eigen grond doet. Dat eigendom verwerven, was eigenlijk de kern van het idee voor Land van Ons.’
Al snel ontstond de vraag: hoe kunnen we zélf eigenaar worden van de Nederlandse landbouwgrond? Om het probleem van eigendom aan te pakken heb je heel veel mensen nodig, want een stuk grond koop je niet zomaar. Het is voornamelijk erg duur. Oprichters Jaap en Franke konden het met z’n tweeën niet betalen. En dus ontstond het idee om een stuk land te kopen met meerdere mensen.
Als je wilt dat mensen hun geld ergens in investeren, moet je ze letterlijk mede-eigenaar maken.'
Daarnaast geloofde het duo dat een langetermijnvisie op de landbouwproblematiek niet vanuit de overheid, maar vanuit de burger moet komen. Franke: ‘zo is het idee ontstaan voor de coöperatie. Als je wilt dat mensen hun geld ergens in investeren, moet je ze letterlijk mede-eigenaar maken. Want als je zelf verantwoordelijkheid wilt dragen, dan moet je ook verantwoordelijk kunnen zijn. In een coöperatie ben je daadwerkelijk aandeelhouder van het bedrijf en heb je een gezamenlijke verantwoordelijkheid.’
Inspraak en eigen verantwoordelijkheid
Die gezamenlijke verantwoordelijkheid is terug te zien in alle facetten van de coöperatie. Zo hebben alle leden stemrecht en staat transparantie voorop; leden worden geïnformeerd over alle ontwikkelingen binnen Land van Ons en alle belangrijke besluiten worden door de leden samen genomen. ‘Het is niet zo dat al die 14.000 leden allemaal zitten te wachten op de besluitvormingsprocessen, maar we geven ze wel de mogelijkheid tot inspraak. We stimuleren mensen om te stemmen of informatie door te lezen,’ aldus Franke.
‘Je ziet nu dat we elke keer rond de 3.500 stemmen binnen krijgen. Een gedeelte van de leden stemt dus niet elke keer, maar de betrokkenheid is, ten opzichte van welke vereniging of stichting dan ook, bij ons best heel groot.’
Ook de actieve en vrijwillige bijdragen aan de coöperatie zijn opvallend groot bij Land van Ons. De leden zetten hun talent in voor diverse taken, zoals de aankoop van de percelen en bio- en landschapsherstel. Ze krijgen veel verantwoordelijkheid en het is mogelijk bijna alles op te pakken. Franke: ‘wanneer mensen ons mailen voor een mogelijk nieuw perceel bij hun in de buurt, stellen we vaak voor dat zij als eerste met de boer in gesprek gaan. Zij kennen de boer en de omgeving. Zo worden mensen zelf eigenaar van het proces. Soms vinden mensen het eng, maar soms is het ook heel leuk om het zo te doen.’
Mede-eigenaar van het probleem
Land van Ons verkreeg binnen een jaar acht percelen. Ze werken met verschillende boeren samen. Wat is de belangrijkste les tot nu toe?
‘Het lastige aan de coöperatie is dat mensen zich vrijwillig inzetten, maar je ze wel wilt aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Wij willen hoe dan ook een professioneel bedrijf zijn en de organisatie moet niet van vrijblijvendheid aan elkaar hangen. Het moet duidelijk zijn bij de mensen dat je ook een bepaalde verplichting naar elkaar aangaat. Er moet wel een klus geklaard worden en we verwachten dan ook de inzet van betrokkenen.’
‘Het lastige aan de coöperatie is dat mensen zich vrijwillig inzetten, maar je ze wel wilt aanspreken op hun verantwoordelijkheid.'
Met die 14.000 leden, verspreid over het hele land, is het dan ook de vraag hoe Land van Ons deze vraag bij alle leden kan neerleggen. Om nog niet eens te spreken van de coronacrisis, die om de hoek kwam kijken net nadat het Land van Ons werd opgericht. Wat is de aanpak van het Land van Ons voor het mobiliseren van een grote groep vrijwilligers?
Volgens Franke is het noodzakelijk om het werk zo concreet mogelijk te formuleren. ‘Zo geven we bijvoorbeeld aan dat we hulp kunnen gebruiken bij het maken van een (juridische) overeenkomst, die over vier weken klaar moet zijn. Het is belangrijk om een overzichtelijke opdracht te maken met een duidelijk begin en einde, zodat mensen weten weten hoelang ze aan de opdracht kwijt zijn en waar ze aan toe zijn.’
Hoe het werkt
Hoe gaat de zoektocht naar nieuwe percelen en de uiteindelijke herinrichting voor het Land van Ons in zijn werk? Funda: daar staan volgens Franke de oninteressante percelen, die boeren niet op de normale manier kwijtraken. Tips over mogelijke interessante percelen komen tevens via de Land van Ons-community. Franke: ‘Land van Ons probeert al wat stappen eerder in beeld te komen bij het verkoopproces. Dat is het voordeel ervan dat je mensen in het hele land hebt wonen. Je hoort op een verjaardagspartijtje dat boer Kees er mee ophoudt en er over zit te denken om zijn land te verkopen. Dat zijn de momenten om met elkaar in gesprek te gaan.’
Wanneer het perceel uiteindelijk is aangekocht, doet Land van Ons een beroep op de leden in de omgeving. ‘Als we een perceel aankopen, inventariseren we vooraf al bij de leden die in de omgeving wonen wie er zin heeft om een stukje van zijn talent te besteden aan het nadenken over beheer en inrichting van het perceel. Er zit dus wel een stukje sturing op, maar voor de rest laat je het aan de lokale of regionale perceelgroep over,’ aldus Franke.
‘Als we een perceel aankopen, inventariseren we vooraf al bij de leden die in de omgeving wonen wie er zin heeft om een stukje van zijn talent te besteden aan het nadenken over beheer en inrichting van het perceel.'
Hij gelooft in het handelingsperspectief van de burger bij de oplossing voor duurzame landbouw: ‘samen kunnen burgers meer dan de politiek. Wonen, biodiversiteit en landbouw hangen met elkaar samen: dat zijn onderwerpen die je niet moet opknippen. Het voordeel van Land van Ons is de schaalgrootte. Lokale initiatieven zijn goed en belangrijk, maar over het algemeen ook heel kwetsbaar. Door de landelijke aanpak van Land van Ons kunnen we zowel lokale activiteiten organiseren als terugvallen op landelijke regie. Je ziet het ook bij de aankoop van de percelen: we gebruiken geld van leden uit Amsterdam om een perceel in Brabant te kopen. Op lokaal niveau zou het moeilijker zijn het geld bij elkaar te krijgen.’
Kant-en-klaar perceel
Communicatie met de Land van Ons-community gebeurt zoveel mogelijk online. Franke: ‘we doen veel digitaal. Dat hadden we al voor corona bedacht. Met zo’n grote groep mensen (destijds waren het er duizend) ga je niet in een zaaltje zitten.’ Om leden enthousiast te maken en te houden, benadrukt Franke het belang van het fysiek bij elkaar komen rond de percelen. ‘Elkaar online zien en spreken is heel praktisch, maar vooral met de mensen rondom de percelen wil je het voelen, ervaren en zien. Nu het weer kan zijn we ook rond de percelen allerlei activiteiten aan het organiseren om mensen daar naartoe te halen en het gesprek aan te gaan.’
‘Elkaar online zien en spreken is heel praktisch, maar vooral met de mensen rondom de percelen wil je het voelen, ervaren en zien.'
En hoe zit het met de aanpak van de grond zelf? Samen met de lokale groep leden wordt de bodem geanalyseerd: hoe kunnen we hier de biodiversiteit vergroten en duurzame landbouw aansporen? Vervolgens maakt Land van Ons een plan voor de herinrichting van het stuk land. Franke: ‘Land van Ons bedenkt het plaatje en betaalt de herinrichting. We organiseren plantdagen waarop we de nieuwe gewassen zaaien en planten. De boer die het perceel namens Land van Ons gaat pachten, krijgt uiteindelijk een kant-en-klaar perceel met een aantal teeltmogelijkheden.’
‘Verandering vindt pas plaats als je ziet dat het anders kan’
Een aantal jaren geleden heeft Franke Remerie besloten om drie dagen in de week met zijn hoofd te gaan werken, en de rest met zijn handen. In en om het huis. Een volgens hem steeds veelvoorkomende behoefte: mensen willen hun tijd anders inrichten en verlangen naar meer ruimte om zich heen. Franke: ‘ik denk dat het platteland daar een hele geschikte plek voor is en dat het tegemoet komt aan een maatschappelijke wens.’
Onlangs heeft het Land van Ons het plan opgevat om een gehele boerderij te kopen, waar meerdere boeren gaan wonen en zorg zullen dragen voor het land. Daarnaast zou het concept volgens Franke ook kunnen bijdragen aan het enorme woningtekort in Nederland en biedt het de boer kansen, zoals een ander verdienmodel en interactie met andere expertises. Dat kan positief bijdragen aan duurzame landbouw. ‘Verandering vindt pas plaats als je kan zien dat het ook anders kan.’
Experimenteren voor de toekomst
Wat de stukken land betreft, zou Franke meer willen experimenteren met het planten en verbouwen van andersoortige gewassen. ‘De maïs en aardappelen die we in Nederland telen, dragen niet of nauwelijks bij aan de biodiversiteit. Dat is jammer, want er zijn heel veel andere gewassen die interessant zijn voor biodiversiteit. Maar om commerciële redenen worden die weinig geteeld. Daarom zijn wij er nu mee aan het experimenten en dat willen we ook vermarkten, om te laten zien dat we met die minder populaire gewassen kunnen bijdragen aan de biodiversiteit en het ook geld in het laatje brengt.’
In het gebied in Oud Ade gaat Land van Ons bijvoorbeeld experimenteren met het verbouwen van wilde rijst en cranberries, producten die goed kunnen groeien op een nattere grond. Deze producten dragen ook bij aan een kortere voedselketen.
Een laatste plan voor de toekomst is het verkennen van het anders inrichten of gebruikmaken van financiële systemen, zodat het geld van de burger direct geïnvesteerd kan worden in Land van Ons. Franke: ‘als wij uiteindelijk het landschap in Nederland duurzamer willen inrichten, dan is daar heel veel geld voor nodig. Als burgers kunnen we dat betalen. Ons geld zit bijvoorbeeld voor een gedeelte vast bij pensioenfondsen. Dat geld kunnen we vrijmaken om hieraan te besteden.’
In de toekomst hoopt Franke dat Nederland haar internationale voorbeeldfunctie in landbouwtechnieken weer terugwint. ‘Ik hoop dat we over een aantal jaar kunnen laten laten zien dat het produceren van landbouwproducten prima hand in hand kan gaan met duurzaam en biodivers landschap. Nederland heeft veel expertise op agrarisch vlak, maar dat zetten we nu heel grootschalig in. We draaien nu eigenlijk maar aan één knopje: meer, meer, meer tegen een zo laag mogelijke prijs. Als we onze kennispositie weten om te draaien, kunnen we wereldwijd enorme impact maken.’
Meer weten?
- Wil jij meedenken over hoe we in de toekomst voor ons land zorgen, meer leren over Land van Ons, en kennis maken met een van de landerijen in Lettele? Wandel dan de landwandeling.
- Michiel Bussink is coördinator van het perceel van Land van Ons bij Lettele, waar de landwandeling plaatsvindt. Waag sprak hem over duurzame landbouw, zijn receptenboek, en manieren waarop je zelf de voedselketen kunt verkorten.
- Wil je je verder inlezen in de onderwerpen van de landwandeling, zoals herstel van biodiversiteit, eigenaarschap van de grond, en burgerinitiatieven voor duurzame landbouw? Bekijk dan de kijk-, lees- en luisterlijst.
