Waag organiseert bijna elke week een publieksprogramma, waarbij foto's en video's gemaakt worden om hierover te rapporteren. Dit is belangrijk voor Waag: niet alleen helpt dit het bereik en de impact van de evenementen groter te maken dan alleen het publiek dat op de avond zelf aanwezig was, maar ook is het soms verplicht om visueel te rapporteren over een evenement dat gesubsidieerd wordt, bijvoorbeeld door de EU. Maar foto's en video's zijn persoonlijke data en kunnen veel van een persoon prijsgeven. Daarom moeten we goed nadenken over het verzamelen ervan, met het oog op het recht op privacy van de bezoekers van onze evenementen.
Dat dilemma was het startpunt van Mij niet gezien, een debatavond in de Waag op donderdag 6 februari 2020.
De avond werd afgetrapt met een presentatie van Waags Data Protection Officer Stefano Bocconi. Hij leidde in wat de AVG zegt over het verwerken van persoonlijke data en onder welke voorwaarden dit legaal is. Er zijn over het algemeen twee mogelijkheden voor organisaties om aan de wet te voldoen: ofwel het vragen om toestemming van deelnemers (informed consent), ofwel een beroep doen op legitieme belangen, zoals het recht op verslaglegging dat ook op journalisten van toepassing is.
Beide mogelijkheden hebben hun beperkingen: het vragen van toestemming bij een evenement met veel deelnemers is onpraktisch, en het legitieme belang van een organisatie om verslag te leggen moet altijd afgewogen worden tegen de privacy van de deelnemers. In sommige gevallen, zoals wanneer het om kinderen gaat of om politiek gevoelige onderwerpen, is het recht op privacy van de deelnemers belangrijker dan het belang van de organisatie om verslag te leggen.
AVG-regels worden door organisaties veelal als een last gezien. Dat perspectief verandert wanneer we in acht nemen dat de huidige technieken voor gezichtsherkenning zo goed zijn ontwikkeld, dat het de deur openzet naar applicaties die een grove inbreuk op privacy plegen. Het is vandaag de dag mogelijk de gezichten op een foto te matchen met namen en andere persoonlijke data, die verzameld worden via websites. Dit soort applicaties zijn misschien handig voor de politie, maar voor een kwaadwillende zijn ze ook beschikbaar - en er is geen controle op hoe bedrijven dit soort tools bouwen en marketen.
We gaan er dus vanuit dat er een democratisch gevaar schuilt in het online publiceren van foto's. Hoe moet een organisatie zich in dit geval gedragen?
Waag heeft een tool gecreëerd die gebruikmaakt van dezelfde technieken voor gezichtsherkenning, en hiermee maskers aanbrengt op de gezichten die in foto's gedetecteerd worden. Daarmee kunnen de foto's veilig online worden gepubliceerd.
Moeten we zo'n tool gebruiken, en zo ja, hoe? Welke ethische besluiten moet een organisatie nemen met betrekking tot het online publiceren van foto's van evenementen?
Het doel van de Mij niet gezien-avond was het vinden van een antwoord op deze vraag. Douwe Schmidt presenteerde een methode die het 'Seven Step Plan' heet, en die groepen ondersteunt bij het maken van een verantwoordelijke, ethische beslissing.
Douwe begon door de aanwezigen te vragen wat ethisch is, zodat we een ethisch framework konden creëren dat als referentiekader voor het besluit kon dienen. Een voorbeeld van zo'n framework is het utilitaristische, waarin we ernaar zoeken de voordelen te vergroten en de nadelen te verkleinen. We kozen voor een op waarden gebaseerde benadering, waarvan de zin 'neem de rechten, belangen en wensen van alle betrokkenen in acht' de kern vormde.
De volgende stap was het definiëren van een concreet besluit dat we onder de loep konden nemen. Zo'n besluit moet realistisch zijn, wat betekent dat het een besluit moet zijn dat ook echt door de deelnemers zelf genomen en doorgevoerd kan worden. Theoretische problemen zijn daarom uitgesloten, net als alles dat niet in de macht van de deelnemers ligt.
Een paar voorbeelden van de voorgestelde besluiten zijn:
· We plaatsen maskers over de gezichten van alle mensen die op foto's staan
· We plaatsen maskers over de gezichten van kinderen die op foto's staan
· We vragen altijd om toestemming om een foto te maken
· We maken een 'fotozone' bij evenementen
· We nemen helemaal geen foto's meer van mensen
· We vragen mensen die niet op de foto willen om zelf een masker op te zetten tijdens het evenement
Nadat we gestemd hadden, kozen we ervoor het besluit 'we vragen altijd om toestemming om een foto te maken' te gaan bediscussiëren.
Het Seven Step Plan liet ons daarna een lijst van de belanghebbenden maken, zodat we de verschillende meningen goed konden weergeven. We identificeerden de volgende partijen:
· Bezoekers van het evenement
· Organisatoren (bijvoorbeeld Waag)
· Fotografen
· Fondsen (instellingen die niet aanwezig zijn, maar visueel bewijs nodig hebben dat het event plaatsgevonden heeft)
· Mensen die niet op zijn komen dagen, maar die wel willen weten hoe het evenement was
· Data scrapers (zoals online bedrijven die winst maken op persoonlijke online data)
· Flickr (in dit specifieke geval: de online opslagplaats voor foto's die Waag gebruikt)
Daarna maakten we een lijst met argumenten voor en tegen het gekozen besluit. Dit is waar het ethisch framework belangrijk werd: zowel voor- als tegenargumenten werden onderverdeeld in principes (het argument is gebaseerd op een principe of waarde) en consequenties (het argument geeft iets weer dat gebeurt door dit besluit). Het besluit waar we over discussieerden was: 'we vragen alle deelnemers om toestemming om een foto te maken'.
Bij de argumenten voor waren de principes: 'we staan voor privacy' en 'we voldoen aan de wet'. De consequenties waren: 'we doen ervaring op' en 'we creëren bewustzijn'.
Bij de argumenten tegen waren de principes: 'informed consent is niet duidelijk', 'we zouden het verkeerde signaal geven' en 'het gaat in tegen waar Waag voor staat'. Een voorbeeld van een consequentie was 'we zouden moeten bijhouden wie het informed consent-formulier tekenen' (waardoor er alsnog sprake is van dataverzameling).
Daarna werd de deelnemers gevraagd de kant te kiezen met de principes die ze het meest belangrijk vonden, zonder naar de consequenties te kijken. In een op waarden gebaseerd ethisch framework zijn principes belangrijker dan consequenties.
De discussie was zeer levendig en de tijd raakte op voor we tot overeenstemming konden komen. Douwe presenteerde de conclusies zoals ze zouden kunnen zijn:
'We vragen om toestemming om foto's te maken - dat is moreel juist, omdat het de bezoekers een keuze geeft, en we voldoen ermee aan de AVG - ondanks het feit dat we hiermee ingaan tegen waar we voor staan en informed consent vaak onduidelijk is.;
Het omgekeerde besluit had ook kunnen worden genomen: 'we vragen niet om toestemming om foto's te maken - dat is moreel juist, omdat het ingaat tegen waar we voor staan en informed consent vaak onduidelijk is - ondanks het feit dat we daarmee de bezoekers niet de keuze geven en we niet voldoen aan de AVG.'
Aan het einde van het Seven Step Plan volgt het gedeelte waarbij de deelnemers acties doorvoeren die de effecten verzachten van de niet doorgevoerde principes van de kant die niet gekozen is. Daardoor is er geen sprake van 'the winner takes all', maar in plaats daarvan zoek je naar de meest ethische oplossing.
Het debat over het nemen van foto's bij evenementen wordt voortgezet binnen Waag, en de uitkomst ervan delen we via het project 'Mij niet gezien'.
