Facebook veinst nog altijd 'goede bedoelingen'. Marleen Stikker en Gijs Boerwinkel ontrafelen vier mythes over de inforeus. Eerder gepubliceerd in NRC op 11 december 2018.
Zoals bij de meeste grote technologiebedrijven heerst ook bij Facebook een groot vertrouwen in de eigen beste bedoelingen. Bij de oprichting wilden de pioniers ‘de boel eens lekker opschudden’. Het beeld van de kleine David tegen Goliath. Er zou een hippiegedachte leven bij het bedrijf: om iedereen over de hele wereld met elkaar in contact te brengen. „Onze filosofie is dat we eerst om de mensen geven”, aldus oprichter Mark Zuckerberg. Het platform zou slechts een neutraal doorgeefluik zijn van een ongekende hoeveelheid informatie, die de hele wereld nader tot elkaar moet brengen.
Juist door dit nauwkeurig opgebouwde publieke imago schrikken politici en beleidsmakers de laatste maanden zo van de ontmantelde mythes. Dat Facebook zijn zaakjes niet op orde had was al een tijdje duidelijk. Maar het is nu zover dat nationale parlementen over de hele wereld Mark Zuckerberg willen spreken om de uiteengespatte dromen te komen verklaren. Hieronder een overzicht van de zorgvuldig geconstrueerde verhalen die nu in rap tempo ontkracht worden.
Mythe 1: Het begon allemaal met een stel onbaatzuchtige hippies
Een van de meest hardnekkige verhalen over Facebook is dat het allemaal begon vanuit een ware hippiefilosofie. Een club pionierende boomknuffelaars wilde via internet mensen over de hele wereld met elkaar verbinden. Vanuit belangrijke waarden als verbondenheid, liefde en vrijheid verkocht Facebook ons het idee van een nieuwe vrije plek waar alles mogelijk en iedereen welkom was. Het techoptimisme in optima forma. Wat veel mensen hierbij vergeten is de eerste reactie van Zuckerberg toen hij merkte hoe makkelijk de gebruikers van Facebook hun uiterst intieme persoonlijke informatie met hem deelden. „Dumb fucks” (‘domme idioten’) noemde hij hen tegenover een vriend. Al vanaf het allereerste begin zag Zuckerberg de goudmijn aan data die hij in handen had.
Mythe 2: We respecteren privacy en verkopen persoonlijke informatie niet
In 2009 antwoordde Zuckerberg nog op de vraag van een BBC-verslaggever of Facebook ooit de gegevens zou verkopen van haar gebruikers: „Nooit.” Inmiddels heeft hij dit bijgesteld tot „We sell ads”, zoals hij uitlegde aan de Senaat in de Verenigde staten tijdens de hoorzitting eerder dit jaar. Daar is natuurlijk niets mis mee; ook hippies moeten geld verdienen. Maar Facebook doet meer dan advertenties verkopen. Het verzamelt een angstaanjagende hoeveelheid informatie over zijn gebruikers. Zelfs van mensen zonder Facebookprofiel worden uitgebreid gegevens verzameld via de zogenoemde Facebookpixel. Deze technologie stelt Facebook in staat om internetgebruikers ver buiten het platform te volgen. Facebook verkoopt geen advertenties, maar uiterst gedetailleerde persoonlijke profielen van gebruikers van het internet. Facebook hanteert het verdienmodel van ‘surveillancekapitalisme’. Harvard-hoogleraar Shoshana Zuboff omschreef dit als een businessmodel waarin persoonlijke informatie vermarkt is en het volgen van gebruikers, om steeds meer data te verzamelen, noodzakelijk is om het systeem draaiende te houden. Verder verwijderd van de hippiedroom kun je niet raken.
Mythe 3: Facebook is een neutraal doorgeefluik dat slechts mensen met elkaar in contact brengt
Facebook is allang geen neutraal doorgeefluik meer. Voor bijna de helft van de Nederlanders is het platform de belangrijkste bron van online nieuws. Hier komen verantwoordelijkheden bij kijken. Nieuws op Facebook heeft grote, soms wereldwijde gevolgen. Dit maakte onder meer de verkiezing van Donald Trump duidelijk. Of de 700.000 Rohingya-moslims in Myanmar, die op de vlucht moesten voor, door nepnieuws gevoed etnisch geweld. Ook de manier hoe hierop gereageerd werd is moeilijk als neutraal te beschrijven. Zo koos het bedrijf er bijvoorbeeld voor de Russische inmenging lang onder de pet te houden, en kon het de invloed op de Amerikaanse verkiezingen hierdoor niet meer voorkomen.
Daarbij deed Facebook ooit in het geheim sociale experimenten met groepen gebruikers, waarbij een deel positieve en een deel negatieve content te zien kreeg in hun tijdlijn. De reacties werden geanalyseerd en gedocumenteerd. Niemand die hier onderdeel van was, was op de hoogte gesteld van deze experimenten. Voor een ‘neutraal’ platform dat slechts mensen verbindt, was dit een wel erg ingrijpende vorm van social engineering.
Mythe 4: Facebook heeft ‘de waarheid’ hoog in het vaandel staan
‘By giving people the power to share, we’re making the world more transparent’, luidt een belangrijk motto van het platform. Waar Facebook al lange tijd onder druk staat wegens het faciliteren van nepnieuws en haatberichten, is er tot op de dag van vandaag nog geen bevredigend plan vanuit het bedrijf gekomen om deze problemen het hoofd te bieden. Laat staan dat hier transparant over gecommuniceerd wordt. Daarnaast kwam recent naar buiten dat Facebook een pr-bedrijf inhuurde om negatieve publiciteit rond het Cambridge Analytica-schandaal in te perken. Dit gebeurde onder andere door twijfelachtige informatie over tegenstanders en concurrentie van Facebook te verspreiden. Niet de liefdevolle aanpak die je van een club hippies verwacht.
De mensen achter Facebook waren nooit hippies, gedragen zich momenteel niet als hippies en zullen het in de toekomst ook niet gaan worden. Dit beeld is echter wel lang blijven bestaan bij zowel het grote publiek als veel politici. Parlementen over de hele wereld eisen nu tekst en uitleg van het bedrijf. De Wikipediapagina over Facebookschandalen is inmiddels langer dan die van de hippiegeschiedenis. De laatste openbaarmaking in het Verenigd Koninkrijk van interne e-mails maakte het wederom pijnlijk duidelijk. Facebook is niet naïef, maar zich volledig bewust van het controversiële beleid en de gevolgen die dit heeft.
Laten we in de toekomst eerder door de bubbel heen prikken die de pr-machines van dit soort techbedrijven ons voorschotelen. Facebook is het contact met de realiteit volledig verloren. De enige manier om vrijheid, blijheid en liefde te stimuleren bij deze techgigant, is het opsplitsen van het te groot geworden bedrijf en het stellen van strengere eisen aan het losgeslagen nieuwsplatform.
Lees ook: Hoe het online bedrijfsmodel vooroordelen bevestigt