Om meer te weten over onze luchtkwaliteit kunnen we als burgers meetsensoren inzetten. Dit is een typisch staaltje burgerwetenschap, waarmee burgers op grote schaal informatie kunnen verzamelen om bijvoorbeeld luchtvervuiling aan te tonen. Maar er zijn ook andere manieren om als individu te leren hoe het met je omgeving gaat. Je kunt bijvoorbeeld, door te kijken naar korstmos, inzicht krijgen in ammoniakvervuiling.
Bij de Groene Maakplaats #2 hebben we op Amsterdam Science Park de luchtkwaliteit onderzocht door te kijken naar korstmossen. Korstmos is een symbiose tussen een schimmel en alg die (bijna) overal groeit. Afhankelijk van het klimaat komen bepaalde soorten voor, en daarom vertellen de korstmossen die je tegenkomt dus iets over de staat van je omgeving. Er is bijvoorbeeld een onderscheid te maken tussen korstmossen die ammoniak (een stikstof-vervuiler) liefhebben en korstmossen die juist verdwijnen als er veel ammoniak in de lucht zit.
Stickeren maar!
Tijdens de workshop gingen we met een aantal werkbladen op stap. Met deze werkbladen konden deelnemers korstmossoorten die ze zagen, vertalen in een stikstofwaarde. Deze stikstofwaarden werden in kaart gebracht met gekleurde stickers, en zo maakten we datavisualisaties van wat we om ons heen tegenkwamen.
Weinig deelnemers hadden ervaring met de methode, en enkelen waren eerder nog niet bekend met korstmossen als organismen. Dit betekende dat het voor velen nog zoeken was naar manieren om de methode toe te passen. Het resultaat?
De deelnemers hadden elk eigen inzichten, passend bij de vragen waar ze zelf mee op zoek zijn gegaan! Sommigen bleven trouw aan de opdracht, en vertaalden hun observaties in stikstofwaarden op de kaart. Anderen zijn van het stikstof-vraagstuk overgestapt op het vergelijken van korstmos-typen op verschillende boomsoorten.
Nadat de deelnemers hun inzichten in detail met elkaar bespraken, bleek er in die korte tijd een hoop kennis te zijn opgedaan. Zo leerden de deelnemers tijdens de workshop hoe ze nieuwe kennis op kunnen doen door te kijken, in dit geval gericht op de link tussen korstmos en stikstof.
De verzameling aan kaarten maakt het door de verschillende meetmethoden en vragen in zijn totaliteit lastig te vergelijken. Een eenduidige conclusie is dan ook moeilijk te maken als het gaat om de luchtkwaliteit in het Amsterdam Science Park. Toch zijn er een aantal duidelijke overeenkomsten terug te vinden. De stickers wekken de suggestie dat er inderdaad sprake is van ammoniakvervuiling. De gemiddelde waarde was 1 op een schaal van -2 tot 2, waarbij -2 geldt als zuivere lucht en 2 als hoge ammoniakwaarde.
Wetenschap nodigt uit om anders te kijken
Tijdens het reflectiemoment omschreef een van de deelnemers de invloed van de workshop als volgt (vrij samengevat): ‘Kunst nodigt mensen uit om te kijken. Deze workshop is een voorbeeld van hoe wetenschap hetzelfde kan doen. Vandaag hebben we van de wetenschap over korstmossen geleerd, waardoor we vanaf nu anders zullen kijken naar korstmossen in ons dagelijks leven’.
Deze workshop is een onderdeel van het onderzoek dat Lotte Sluijs aan de TU Eindhoven doet naar meer-dan-mens-inclusieve burgerwetenschap. In dit onderzoek probeert ze er achter te komen welke rol de natuur kan spelen in burgerwetenschap-projecten, waarbij burgers een actieve rol als onderzoeker en dataverzamelaar hebben. Het doel is om uiteindelijk bij te dragen aan een gezonder samenleven van de mens en natuur.
De stikstofwaarde-berekening van deze workshop is gebaseerd op onderzoek van de Bryologische en Lichenologische werkgroep van de KNNV, wiens gids gediend heeft als informatie en inspiratiebron voor deze workshop.
Over de Groene Maakplaats
De Groene Maakplaats is een maandelijkse open werkplaats van Waag op Start-up Village bij Amsterdam Science Park. Hier brengen we buurtbewoners, studenten en werkenden bij elkaar om samen te leren kijken en luisteren naar de natuur.
Meer korstmos lezen?
Op dinsdag 24 juni kun je in het Pieter Vermeulen Museum in Driehuis nog een keer korstmos leren lezen onder leiding van Lotte Sluijs.
