In hoeverre zijn we eigenlijk eigenaar van de technologie die we gebruiken? We hebben allemaal een smartphone waarmee we e-mails sturen, bij restaurants reserveren of naar een bestemming navigeren, maar we zijn geen echte eigenaren van de systemen die deze handelingen mogelijk maken. Uiteindelijk zijn het de bedrijven die deze systemen creëren en beheren die bepalen welke belangen ze dienen en hoe je ze gebruikt. Technologie is verre van neutraal.
Waar we als technologiegebruikers meestal alleen de gebruikersinterfaces zien - het scherm van onze telefoon, onze internetbrowser, het dashboard van onze auto - ligt er onder de oppervlakte een complex netwerk van innovaties en ideeën. Deze technologische toepassingen - waarvan we steeds afhankelijker worden, worden grotendeels beheerd, gestuurd en bepaald door bedrijven die ze ontwerpen en maken. Bedrijven met hun eigen agenda en belangen.
In een tijd waarin technologie een steeds grotere rol speelt staan jongeren voor de uitdaging om niet alleen consumenten te zijn, maar ook actieve en verantwoordelijke burgers te zijn in de digitale samenleving. Met het onderzoeksproject 'Technologisch Burgerschap' onderzochten we samen met jongeren hoe te navigeren door de complexe digitale wereld. De focus lag op inzicht geven in de ontwerpprocessen die hieraan vooraf gaan.
Technologisch Burgerschap
In het door ClickNL gefinancierde onderzoeksproject Technologisch Burgerschap werkte Waag Futurelab samen met Stichting Designathon Works, New Tech Kids, en het Rathenau Instituut. De centrale vraag waarop dit onderzoek is gestoeld, is hoe jongeren niet alleen kunnen leren om technologie te gebruiken, maar hoe zij ook actieve deelnemers kunnen worden in de vormgeving van de digitale wereld waarin zij leven.
Werkwijze
Voor onderzoeksproject Technologisch Burgerschap organiseerden Waag deskundigensessies en workshops in samenwerking met de eerder genoemde partners. Het onderzoek omvatte twee casestudies waarin veertig leerlingen van 15 tot 17 jaar oud deelnamen aan ontwerp-workshops, waarin we keken hoe creatieve maakprocessen kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van burgerschapsvaardigheden en kritisch denken. Tijdens de workshops daagden we leerlingen uit om prototypes te ontwerpen op basis van hun persoonlijke interesses en intrinsieke motivatie.
Ben je als gebruiker wel baas over je eigen socials?
Het onderzoek heeft aangetoond dat de deelnemende leerlingen, ondanks hun positieve perceptie van digitale technologie in het dagelijks leven, zich voornamelijk als consumenten van technologie beschouwen en weinig gemotiveerd waren om eigenaar te worden van de technologische apparaten die ze gebruiken. Ze zien zichzelf wel als experts in het gebruik van technologie, maar hebben beperkt inzicht in andere expert-rollen als ontwerper of eigenaar.
Uit de interviews kwam vaak naar voren dat deze jongeren zichzelf als expert zien van de technologie die zij gebruiken, en dan met name van sociale media. Deze expertrol is dan vooral op het gebied van het gebruik van sociale media, merkte Eva Vesseur, onderzoeker van Waag Futurelab, op.
“De leerlingen waren enorm kritische burgers. Ook op ons als onderzoeksgroep. Maar het was voor hen wel een uitdaging om zich staande te houden in het wilde westen van de sociale media. Veel jongeren geven aan regelmatig in aanraking te komen met pestgedrag, privacyschending, groepsdruk en stress. Het is niet gek dat ze daar al genoeg werk aan hebben en misschien daardoor weinig gemotiveerd zijn om grip te krijgen op het ontwerpproces. Terwijl die motivatie juist zo belangrijk is, omdat alles daar begint.”
De workshops hadden een positief effect op de autonomie en samenwerkingsvaardigheden van de leerlingen, maar de schoolse context (de workshops waren onderdeel van een verplicht lesprogramma) leidde soms tot een gebrek aan motivatie en betrokkenheid. Het identificeren van ‘burgerschapsmomenten’ waarbij wordt ingespeeld op de bestaande kwaliteiten van de leerlingen kan echter bijdragen aan de verdere ontwikkeling van hun technologisch burgerschap. Deze bevindingen benadrukken het belang van educatieve initiatieven die jongeren aanmoedigen om kritisch en verantwoordelijk om te gaan met technologie in de samenleving.
Van gebruiker naar bevrager
De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat jongeren een actieve rol kunnen spelen in het vormgeven van een inclusieve en rechtvaardige digitale samenleving. In de workshops die Waag organiseerde voor de onderzoeksgroep, bleek dat de deelnemende jongeren niet alleen technologie kunnen gebruiken, maar ook kunnen bijdragen aan de ontwikkeling ervan. Het onderzoek benadrukt het belang van het betrekken van jongeren bij besluitvormingsprocessen en het stimuleren van hun kritisch denken, wat essentieel is voor het bevorderen van technologisch burgerschap en een democratische digitale samenleving.
Mogelijke vervolgstap voor onderzoek
Een interessante vervolgstap zou zijn om met jongeren intensieve burgerschapsmomenten te faciliteren buiten een schoolse context en te onderzoeken hoe jongeren gemotiveerd raken om eigenaar te worden van de technologische apparaten die hen omringen.
Wil je op de hoogte gehouden worden van soortgelijke projecten en workshops?
Schrijf je in voor de thema-nieuwsbrief ‘Maker education, digital and cultural heritage’.
