Tijdens de tweede pilot van het Amsterdam Sounds project hebben ondernemers en burgers samen geluid gemeten op het Marie Heinekenplein. Dit verslag is een samenvatting van de meetresultaten uit de periode tussen 15 maart en 18 juli 2021, de analyse door Waag en de interpretaties van de betrokken bewoner. Door de komst van de zomer en de invoering en beëindiging van coronamaatregelen, is het een erg interessante meetperiode gebleken. Er zijn duidelijke toe- en afnames van geluid te zien die samenhangen met het verloop van de coronamaatregelen. Zodra de avondklok afgeschaft werd en de terrassen open mochten, was dit meteen zichtbaar in de dagelijkse pieken van geluid. En wanneer de terrassen twee uurtjes langer open mochten blijven, verschoof de piek van geluid mee. Hieruit blijkt dat het gevoerde beleid invloed heeft gehad op het gedrag van de bewoners en bezoekers van het plein. Lees verder om meer te weten te komen over de gemeten geluidspatronen op het Marie Heinekenplein.
Aan het einde van deze rapportage worden de methoden van ons onderzoek en achtergrondinformatie over geluid en geluidmeten uitgelegd. Er wordt namelijk een aantal keer verwezen naar de grootheden Lden, db(A) en Leq; de grenswaarden van de Handreiking Industrielawaai en Vergunningverlening (HILV); en de geluidsnormering van cumulatief geluid dat ontwikkeld is door Atlas Leefomgeving. In de secties “Methoden” en “Wat moet je weten over geluid?” kun je meer informatie hierover vinden.
Ter afsluiting van de meetperiode en het project zelf wordt er op 7 oktober om 19:00 een symposium georganiseerd in de Makersgilde van de Waag. Wil je mee praten over burgermeetplatformen en geluid in de stad? Meld je dan hier aan.
De resultaten in een oogopslag
De analyse van de meetresultaten van het Marie Heinekenplein is door Waag uitgevoerd. Daarbij hebben we voornamelijk gekeken naar de data waarop de coronamaatregelen zijn ingegaan en opgeheven. In figuur 1 is de gehele meetperiode zichtbaar: van 15 maart tot 18 juli 2021. Deze grafiek geeft de gemiddelde wekelijkse Lden weer, voor de Klasse 1 sensoren bij zowel de bewoner als het café weer. De resultaten van de sensor bij de bewoner thuis wordt weergegeven met blauwe lijnen; de sensor bij het café is in het groen uitgedrukt. De resultaten van de sensor van het café in de weken 21, 22 en 28 missen; dit komt doordat de sensor van het café een aantal perioden geen stroom heeft gekregen. Hier komen we later in de analyse op terug.
Het is duidelijk zichtbaar dat de sensor bij de bewoner (in het blauw) minder geluid oppikt dan de sensor aan de gevel van het café (in het groen). Hoewel we niet met zekerheid kunnen zeggen dat het café de bron is van het geluid, kunnen we wel zeker weten dat de café-sensor zich dichter bij de bron bevindt. Het geluid kan veroorzaakt worden door het terras zelf, maar ook door langslopende mensen of andere terrassen op het plein. De bewoner bevestigde dit vermoeden en vertelde dat hij zelf ook veel verschil opmerkt in het geluidsniveau op de derde verdieping en op straatniveau.
Over het algemeen is er een stijgende lijn het geluid te zien. Hoewel niet iedere week luider was dan de vorige, is er wel een duidelijke toename te zien in geluid tussen de eerste en de laatste week van de meetperiode. Aangezien de geluiden zelf niet worden opgeslagen en geanalyseerd, kunnen we enkel speculeren over de mogelijke reden voor de toename in de geluidsdruk. Het kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden doordat de zomer er aankomt; er is meer bedrijvigheid en mensen komen meer buiten om bijvoorbeeld te recreëren. Het kan echter ook komen door de afname in coronamaatregelen waardoor meer mensen zich comfortabel voelen om het huis te verlaten. Het is interessant om te zien dat in de weken 12 en 14 (aangegeven met de blauwe cirkels) het geluid bij de bewoner en het café nagenoeg gelijk zijn. In deze periode was de horeca dicht, mochten winkels enkel klanten op afspraak ontvangen en was er een avondklok tussen 21:00 en 4:30 uur. Op 28 april (week 17) veranderde dit en mochten de terrassen tussen 12:00 en 18:00 open zijn, mochten winkels weer zonder afspraak bezocht worden en werd de avondklok opgeheven. Je ziet dan ook een toename in het geluid.
Bovendien zien we in de weken 25 en 26 (aangegeven met een rode cirkel) een sterke toename in de geluidsdruk. Dat valt te verklaren door de kortstondige afname in coronamaatregelen. Op 26 juni mochten de winkels, restaurants, cafés, theaters, en nachtclubs hun deuren openen. Echter, aangezien het aantal coronagevallen sterk toenamen, was de opening maar kortstondig. Eind week 27 moesten de discotheken weer dicht en moest de horeca om 00:00 sluiten. In week 27 is dan ook weer een kleine afname in de gemiddelde geluidsdruk te zien.
Figuur 1: Gemiddelde wekelijkse Lden van de gehele meetperiode. De blauwe lijnen zijn de resultaten van de sensor bij de bewoner thuis; de groene lijnen zijn de sensor aan de gevel van het café.
Afschaffing van de avondklok
Het begin van de meetperiode werd gekenmerkt door de avondklok en de sluiting van alle horeca. Figuur 2 geeft het moment dat de avondklok werd afgeschaft en de terrassen overdag open mochten goed weer. De rode staven geven een gemiddelde week weer uit de periode van 27 maart tot 27 april 2021. De blauwe staven representeren het gemiddelde geluid in de periode tussen 28 april en 28 mei 2021. De overlap tussen deze staven is weergegeven in het paars. Bovendien hebben we rond de 55 decibel een gele lijn getrokken als handvat om de sterkte van het geluid te vergelijken met de daggrenswaarde van een woonwijk in het stadscentrum.
Zowel voor als na de avondklok wordt de grenswaarde van 55 decibel dagelijks overschreven. Volgens de Atlas Leefomgeving is een hoeveelheid geluid van tussen de 55 en 60 “matig”. Dit betekent dat het geluid net boven een gemakkelijk niveau zit. Bovendien wordt zelfs de 70 decibel een aantal keer aangetikt; dat is zelfs “slecht” (zie tabel 2).
Er is een duidelijk dagelijks patroon zichtbaar: je ziet dat elke dag tussen 06:00 en 18:00 het geluid op het hoogte punt is en dat er daarna een sterke daling is. In decibellen betekent dit dat er in de nachten ongeveer 45 decibel aan geluid wordt geproduceerd; overdag ligt dit zoals eerder genoemd een stukje hoger. Na de avondklok wordt de nachtelijke daling minder sterk: de avonden duren langer en de nachten vallen bijna weg. Dit kun je zien in de blauwe staven die uitsteken in de nachten. Ook overdag is er meer geluid na de afschaffing van de restricties. Vooral de borreltijd tussen 16:00 en 18:00 lijkt drukker te zijn. Dit kan verklaard worden door de opening van de terrassen; die mochten in deze periode tussen 12:00 en 18:00 open zijn. Vooral op de donderdagmiddag is een duidelijk blok van geluid tussen 12:00 en 18:00 te zien.
Het is lastig te verklaren wat de rode pieken op woensdag en donderdag ochtend kunnen betekenen. Aangezien het een gemiddelde is van vier weken, zou het kunnen zijn dat er structureel veel geluid is op woensdag en donderdag vroeg in de ochtend. Het zou echter ook verklaard kunnen worden door eenmalige uitschieters, bijvoorbeeld langsrijdende ambulances of jongeren die precies onder de sensor zitten. Het is echter een autoluwe zone, dus taxi’s mogen niet door de straat rijden en ook ambulances vermijden de straat zo veel mogelijk. De bewoner voegde hieraan toe dat dit ook verklaard kan worden door het gedrag van de bewoners. Het zou namelijk kunnen dat mensen ervoor kozen om tot het einde van de avondklok om 4:30 bij vrienden op bezoek te blijven. De bewoner zag een toename in geluid op het moment dat mensen weer de straat op mochten. Hieruit kunnen we zien dat het gedrag van mensen verandert op basis van beleidsvoering; ritmes en gewoontes veranderen zodra het beleid verandert.
Daarnaast vertelde de bewoner dat hij in de periode van de maatregelen veel controle van handhaving op het Marie Heinekenplein en bij de terrassen had opgemerkt. Dit zou ook een verklaring kunnen zijn voor de nachtelijke pieken in de periode voor de afschaffing van de avondklok.
Figuur 2: Gemiddelde van vier weken voor en na de afschaffing van de avondklok op 28 april
Langere openingstijden terrassen
Figuur 3 laat een vergelijkbare grafiek zien. Hierbij zijn de rode staven het gemiddelde geluid tijdens de periode van 5 mei tot 18 mei 2021, en blauw representeert een week tussen 19 mei en 2 juni 2021. Hier kun je zien dat er zowel voor als na de langere openingstijden doordeweeks minder db(A)’s dan in het weekend.
Tijdens de eerste periode (in het rood) waren meer restricties en waren de terrassen enkel tot 18:00 open. Na 19 mei werd dat verlengt naar 20:00. Het is interessant om te zien dat in de rode periode er meer geluid overdag werd geproduceerd dan in de blauwe periode. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat mensen eerder op de dag naar het terras gingen, om toch nog een paar uurtjes in de zon te kunnen pakken. De donderdagmiddagborrel lijkt ook vroeger op de dag te beginnen! Ook hier is de invloed van de beleidsvoering op het gedrag van mensen zichtbaar: je ziet dat mensen graag profijt maken van de weinige uren dat terrassen open zijn en richten hun dag daarop in.
In de blauwe periode waren de weekendavonden een stuk luider dan in de rode periode. Dit geldt voor zowel overdag als ’s nachts, en voornamelijk op uitgaansnachten zoals vrijdag- en zaterdagnacht. De geluidsdaling in de avond is dan ook minder scherp: mensen maken tot later in de avond geluid door bijvoorbeeld wat langer rond te hangen op het plein, of meer fietsers door de straat.
Ook in de periodes dat de terrassen gesloten waren of eerder dicht moesten, zien we in de data nog veel geluid terug. Het is aannemelijk dat er mensen zijn die op het plein rondhangen, eten en drinken. Deze mensen kunnen bijvoorbeeld net het terras hebben verlaten of misschien hebben ze wel helemaal niets te maken met de ondernemers op het plein. Hoewel dit dus niet direct gelinkt aan cafés is, hebben zij nog wel geluidsoverlast klachten binnengekregen in deze periodes. Dit roept de interessante vraag op: Wie is er verantwoordelijk voor het geluid dat geproduceerd wordt rondom de cafés, ook als de cafés zelf dicht zijn?
Figuur 3: Gemiddelde van twee weken voor en na de langere openingstijd terrassen op 19 mei
Luidruchtige nachten
Figuur 4 laat in het rood een gemiddelde week in de periode van 26 mei tot 25 juni 2021 zien. De blauwe staven representeren een gemiddelde week van 26 juni tot 26 juli 2021. Op 26 juni werden een hoop coronamaatregelen opgeheven; terrassen en cafés mochten langer openblijven, er waren geen restricties op groepsgroottes meer en nachtclubs mochten zelfs hun deuren weer openen.
We hebben een rode lijn toegevoegd rond de 70 decibel. Dit is het gemiddelde maximum dat in deze weken werd aangetikt, specifiek op vrijdagavond. Zoals in tabel 2 is aangegeven, is 70 decibel de grens tussen “slecht” en “zeer slecht” volgens de Atlas Leefomgeving. Aangezien dit gemiddelde waarden zijn, kunnen we veilig aannemen dat er op de vrijdagavonden ook momenten zijn geweest wanneer er meer geluid was dan de grens van 70 decibel.
Je kunt duidelijk zien dat na 26 juni worden de nachten worden drukker en de dagen worden rustiger. Onze hypothese is dat voor het einde van de restricties (de rode periode) mensen veel overdag naar het terras gingen, aangezien de terrassen enkel tot 20:00 open waren. Na 26 juni mochten mensen langer op het terras blijven, wat betekende dat ze zich ook later naar de terrassen toe bewogen. Na het einde van de restricties veranderde het aangepaste ritme weer terug naar de avonden.
Figuur 4: Eén week voor en na het einde van de restricties op 26 juni
Dit ritme is ook zichtbaar in figuur 5. Dit figuur laat het geluidspatroon zien van de periode van 13 juni tot 5 juli. Dit is geen gemiddelde maar het daadwerkelijke patroon zoals het gemeten is. Hierbij is de blauwe lijn de data zoals gemeten door de sensor bij de bewoner en de groene lijn is de data van het café. We hebben een rode verticale lijn toegevoegd op 26 juni, het moment dat de coronamaatregelen opgeheven werden.
De blauwe en groene lijnen vertonen erg vergelijkbare patronen, maar de geluiden worden door de meter bij de bewoner zachter geregistreerd. Dit komt nogmaals omdat deze sensor verder verwijderd is van de bron. Op sommige momenten gaan ze gelijk op, dan is het mogelijk dat het verkeer, zoals een tram, de boventoon voert. Dat is voor beide meters op ongeveer dezelfde afstand, en wordt dus even hard gemeten.
Bovendien hebben we blauwe cirkels toegevoegd rond 00:00 bij de lijn van de bewoner. Deze blauwe cirkels laten zien dat na het einde van de restricties de pieken een naar rechts verschuiven: de vorm van de pieken blijven nagenoeg hetzelfde, maar ze vinden wat later plaats. Vóór 26 juni was het geluid rond middernacht net onder de daggrenswaarde van 55 db(A). Maar ná 26 juni lag het geluid om middernacht net boven de daggrenswaarde van 55 db(A). Uit de kwalitatieve geluidsnormering van Atlas Leefomgeving (tabel 2) blijkt dus dat zelfs om middernacht het geluid “matig” is voor een woonwijk in het stadscentrum.
Figuur 5: Patroon van de periode rond het einde restricties op 26 juni
Luidruchtige nachten: uurgemiddeldes
De laatste grafieken die we willen bespreken zijn te vinden in figuur 6 en 7. Deze grafieken laten de uurgemiddeldes zien van twee weken. Hier betekent donkerpaars dat er weinig geluid is en licht oranje betekent dat er veel geluid is. Figuur 6 bestrijkt de periode van 12 juni tot 25 juni 2021, en figuur 7 representeert de periode van 26 juni tot 9 juli. Nogmaals, op 26 juni werden veel coronamaatregelen afgeschaft, en mochten horeca en nachtclubs hun deuren weer openen.
In figuur 6 zien we dat het zwaartepunt tussen de 16:00 en 23:00 op vrijdag en zaterdag ligt. De uitgaansnacht is hier zaterdag, dat is te zijn aan de lichte kleur in de vroege ochtenduren op zondag. In deze periode zien we ook dat maandag-, dinsdag-, en woensdagnacht de donkerste kleur paars zijn: hier is echte stilte. Rond 7 uur ’s ochtends neemt het geluid echt toe en beginnen de dagen.
In figuur 7 zien we dat het zwaartepunt van het geluid is verplaatst: het meeste geluid wordt geproduceerd tussen de 17:00 en 01:00 op donderdag, vrijdag, en zaterdag. Maar ook zondagmiddag is druk op het plein. De uitgaansnachten zijn voornamelijk vrijdag en zaterdag; zowel op zaterdag als op zondag is het nog tot 2:00 licht oranje. Ook zien we dat er geen echt donkerpaarse blokjes meer zijn: de nachten worden luider. Het is interessant om te zien dat de dagen nu pas om 8:00 uur beginnen.
Figuur 6: Twee weken voor het einde van restricties op 26 juni
Figuur 7: Twee weken na het einde van de restricties op 26 juni
Conclusies: wat kunnen we leren van een stad in lockdown?
De voornaamste conclusie die wij meenemen uit deze tweede pilot van Amsterdam Sounds is dat de invloed van beleid op het gedrag van de bewoners en bezoekers van het Marie Heinekenplein goed zichtbaar is. Neem bijvoorbeeld figuur 5; hoewel de pieken in de grafiek ongeveer dezelfde vorm hebben, verschuift de piek naar later in de avond zodra de terrassen langer open mochten blijven. De gewoontes en ritmes van mensen veranderen wanneer het beleid verandert.
Dit kan ook verklaren waarom de nachten en de weekenden tijdens de coronamaatregelen minder luid waren. Tijdens de lockdown zie je duidelijk dat het geluid sterk afnam op het moment dat de avondklok in ging en de nachten echt stil waren. De stad in lockdown komt dan ook in de buurt van de richtlijnen van het RIVM: overdag werd er zo’n 60 dB(A) aangetikt, en ’s avonds nam dat af tot 45 dB(A). Zodra de avondklok werd afgeschaft en de terrassen open mochten, nam het geluid sterk toe. Zonder coronamaatregelen komt het geluid in de stad ver boven de rightlijnen. ’s Avonds neemt het geluid zelfs zo erg toe dat de nachten bijna wegvallen. De vraag is dan: zijn de richtlijnen verouderd en onbereikbaar? Is het tijd om de richtlijnen te updaten zodat ze meer overeenkomen met het geluid in een moderne stad? Of kunnen we manieren vinden om de richtlijnen aan te houden en minder geluid te produceren? Dit en meer zal besproken worden tijdens het afsluitende symposium.
Methoden
Amsterdam Sounds is een pilot waarin we werken met zelfgebouwde open source en open hardware sensoren. Op het Marie Heinekenplein is gemeten met twee soorten sensoren: de Amsterdam Sounds-kit, de sensor die door Waag ontworpen en geproduceerd is voor dit project, en een professionele Klasse 1 sensor. Een belangrijk onderdeel van het Amsterdam Sounds-project is het onderzoeken of een betaalbare DIY-sensor vergelijkbare meetresultaten levert als een professionele sensor. Bij de analyse van de data van de Amsterdam Sounds-kit zijn we erachter gekomen dat de berekening van het geluid niet klopte. Voor dit verslag hebben we gekozen om de Klasse 1 sensor data te analyseren, om een zo accuraat mogelijk beeld van de werkelijkheid te geven.
In figuur 8 zijn de locaties van de sensoren terug te vinden. De ronde sensoren zijn door Waag ontwikkeld; de vierkante sensoren zijn professionele Klasse 1 sensoren. De blauwe sensoren hingen aan het raam van een bewoner, en de groene sensoren hingen aan de gevel van een café. Daarnaast hebben we ook een sensor in een boom aan het terras van het café gehangen, om te kijken of de afstand verschil uitmaakt in de metingen. De verdere analyse is gebaseerd op de twee vierkante Klasse 1 sensoren.
Het is belangrijk om te weten dat deze analyse werkt met geluidsdruk, niet met de geluiden zelf. De meeste microfoons in sensoren meten alle geluiden uit de omgeving, waaronder ook gesprekken. Uit privacyoverwegingen hebben wij besloten om de geluiden zelf niet op te slaan, maar enkel de waarden van de geluidsdruk. Dit betekent dat wij niet naar de geluiden zelf kunnen luisteren om de resultaten kunnen te interpreteren. De interpretaties van de bewoner en ondernemer zijn dus ook hypothetisch en kunnen niet met zekerheid vastgesteld worden. In de volgende paragraaf kun je meer informatie vinden over de grootheden van geluidsdruk.
Figuur 8: Kaart van het meetgebied
Wat moet je weten over geluid?
Voordat we in de meetresultaten duiken, is het goed om de grootheden die worden gebruikt voor het uitdrukken van geluid te introduceren. In deze data-analyse worden drie grootheden gebruikt: Lden, dB(A) en Leq. De Lden is een berekening om geluidsdruk van omgevingsgeluid uit te drukken, waarbij geluid ’s nachts zwaarder weegt dan geluid overdag, omdat geluid ’s nachts als meer storend ervaren wordt.
De dB(A) is een berekening om de sterkte van geluid uit te drukken, waarbij er rekening gehouden wordt met de gevoeligheid van het menselijk oor. Dit betekent dat hoge tonen zwaarder wegen dan lage tonen. Ook verdubbelt de intensiteit van het geluid per 3 dB(A), omdat het een logaritmische schaal is. Dus 63 dB(A) is twee keer zo luid als 60 dB(A).
Tot slot kom je soms de term Leq tegen, deze wordt gebruikt om een gemiddelde van dB(A)’s over een tijdsperiode (bijvoorbeeld per uur of per dag) uit te drukken. Om conclusies proberen te trekken, moeten we ver inzoomen op de uren waardoor de gemiddeldes veranderen. Het is goed om te onthouden dat de meetresultaten en de analyse dus enkele beperkingen hebben; dit is de context waarin dit verslag begrepen moet worden.
In de eerste metingen werd het geluid verkeerd gemeten; een uur lang zacht geluid met een harde knal woog zwaarder dan een uur lang harder geluid. Dit komt door de manier van geluidsdruk meten en is karakteristiek voor de grootheid Leq. De vraag is echter of dit ook bij onze eigen ervaring aansluit: is een harde knal storender or opvallender dan een uur lang veel geluid? Mensen reageren verschillend op geluid. Als de hoeveelheid geluid op een dag continue is (bijvoorbeeld eerst vanwege ochtendspits, dan de open terrassen en winkelend publiek, en vervolgens de avondspits en nachtclubs), kan dat voor een andere ervaring kan zorgen dan wanneer er ook rustige periodes zijn.
De Handreiking Industrielawaai en Vergunningverlening (HILV) geeft een kader om de metingen te interpreteren. Het stelt mogelijke grenswaarden voor geluid in verschillende soorten gebieden. In tabel 1 staan de mogelijke grenswaarden voor 3 gebiedstypes genoteerd. Daarnaast geeft de geluidsnormering van cumulatief geluid van Atlas Leefomgeving een kwalitatieve indicatie van het aantal dB(A)’s: dit is hoe het geluid ervaren wordt door mensen. Deze kun je in tabel 2 terugvinden.
Tabel 1: Ingekorte versie Handreiking Industrielawaai en Vergunningverlening (HILV) mogelijke grenswaarden voor verschillende gebiedstypes.
Tabel 2: Geluidsnormering van cumulatief geluid, ontwikkeld door Atlas Leefomgeving.
