Dit artikel verscheen eerder op zaterdag 30 november 2024 in het Financieel Dagblad.
De afgelopen weken groeide het aantal gebruikers op Bluesky snel, als alternatief voor X. Maar ook bij dit socialemediaplatform zijn onze digitale publieke ruimte en het maatschappelijk debat vooral een speelbal van private belangen, schrijven Marleen Stikker en Danny Lämmerhirt van Waag Futurelab.
De entree van Elon Musk in het Witte Huis, als schaduwpresident naast Donald Trump, brengt de innige band tussen Big Tech en politiek voor het voetlicht. Musk heeft de campagne van Trump (mede) gefinancierd en zijn sociale media platform X tot instrument gemaakt in de campagne.
Ook andere big tech miljardairs hebben de campagne gesteund en krijgen nu invloedrijke posities aangeboden in het kabinet. De invloed van big tech en sociale media op de overwinning van Trump is dan ook evident.
Ons digitale dorpsplein wordt volledig beheerst door een handvol private partijen. big tech controleert de digitale publieke ruimte en het maatschappelijke debat is een speelbal geworden van private belangen en daaruit voortvloeiende manipulatie.
De basis voor een democratie is juist dat het maatschappelijk debat kan plaatsvinden in vrije en open ruimtes. We zien dat terug in de grote diversiteit aan publieke ruimtes zoals bibliotheken, debatcentra en, verenigingsgebouwen, en in een mediabeleid dat gericht is op pluriformiteit.
Het is de samenleving zelf die verantwoordelijkheid draagt voor de moderatie, het faciliteren en vormgeven van het gesprek. Zo zou het ook in het digitale publieke domein moeten zijn. Waarom laten we dan toe dat een handvol oligarchen, een elite van ‘tech bros’ die alleen het eigen belang nastreeft, de regels van het digitale maatschappelijke debat bepaalt en onze democratie ondermijnt?
Het federatieve internet
Het internet van dertig jaar geleden laat zien dat het anders kan. Maatschappelijke en culturele organisaties legden de basis voor het digitale publieke domein en sociale media. De belofte uit die tijd heeft nu een een nieuw gezicht gekregen: het federatieve internet, ook wel Fediverse genoemd. Het Fediverse verbindt sociale netwerken onderling, zonder een centrale macht. Door een ‘open protocol’ kunnen alle gebruikers van die verschillende platforms met elkaar communiceren. Er is niet één partij die de online regels bepaalt. Het Fediverse legt de macht in de handen van de samenleving om nieuwe, publieke, online ruimtes op te zetten die met elkaar verbonden zijn en die zelf de regels van een goed publiek debat bepalen.
De opkomst van Bluesky
Sinds Musk het campagneteam van Trump ging versterken, stappen veel mensen over naar Bluesky. Technisch gezien is Bluesky een variant van het Fediverse. Dit is ook een van de redenen dat het platform omarmt wordt: haar technologie is gedecentraliseerd.
Bluesky telt nu wereldwijd 23 miljoen gebruikers en groeit onstuimig. Voor journalisten, politici en influencers is het een alternatief omdat haatdragende taal, desinformatie en bots daar grotendeels afwezig zijn. Voorlopig. Er is namelijk geen enkele garantie dat Bluesky niet dezelfde weg aflegt als het voormalige Twitter.
Er is geen enkele garantie dat Bluesky niet dezelfde weg aflegt als het voormalige Twitter.
Bluesky is een for-profit company met investeerders die banden hebben met Donald Trump en Steve Bannon. Dat Bluesky de status heeft van een ‘public benefit corporation’ heeft niet veel om het lijf en voorkomt niet dat Bluesky in handen is van exact dezelfde big tech elite die zich naast Trump in het Witte huis heeft genesteld. Bluesky blijft in controle van de onderliggende technologie. Dit betekent dat het bedrijf moderatieregels kan aanpassen en gebruikers of partnerdiensten kan uitsluiten. Het fundamentele probleem dat het digitale dorpsplein en daarmee het publieke debat in handen is van big tech wordt met Bluesky dus niet opgelost.
Decentrale toekomst
Het sociale netwerk Mastodon laat zien hoe het wel moet. Dit sociale netwerk is onderdeel van het Fediverse en bepaalt zelf de moderatieregels. De 9 miljoen gebruikers van Mastodon maken gebruik van ruim 9000 kleine en grote sociale netwerken, die allemaal met elkaar kunnen communiceren.
Deze vorm van decentralisatie is belangrijk voor de toekomst van sociale media. De verantwoordelijkheid voor moderatie ligt in handen van de duizenden organisaties die samen het netwerk vormen. Alleen door de verantwoordelijkheid voor moderatie te delen en ruimte daarin te laten voor andere redactionele keuzes, kunnen we de pluriformiteit van het publieke debat dat zo essentieel is voor een functionerende democratie behouden.
Politieke organisaties, mediaorganisaties, kennisinstellingen en special interest groepen beheren al hun eigen netwerken op Mastodon. Mediaorganisaties gebruiken het om bijvoorbeeld alleen maar content van geaccrediteerde journalisten en vertrouwde accounts te delen. Nu is het zaak om gezamenlijk het beheer en moderatie van de digitale publieke ruimte over te nemen, dat onderdeel te maken van dagelijkse bedrijfsvoering en daar kennis en kunde voor te ontwikkelen. Alleen dan kunnen we deze ontwikkeling richting het Fediverse laten slagen en ons digitale publieke debat binnen onze eigen voorwaarden blijven voeren.
Door: Marleen Stikker, oprichter en directeur Waag Futurelab en Danny Lämmerhirt, hoofd Future Internet Lab Waag Futurelab.
