Dit artikel verscheen in aangepaste vorm in 't Parool van zaterdag 18 april.
Dinsdag 7 april kondigde Minister Hugo de Jonge aan dat het kabinet een mobiele app wil inzetten om de ‘intelligente lockdown’ te versoepelen. De app zou, zo benadrukte de minister, ‘de privacy van gebruikers moeten waarborgen.’ Een kritische coalitie van o.a. Waag, Bits of Freedom, Code for NL, Amnesty International en andere experts zag veel haken en ogen en stelde 10 voorwaarden op waar de ontwikkeling van een app aan zou moeten voldoen. (veiligtegencorona.nl)
Hoewel het ministerie een deel van de voorwaarden onderschreef, werd de belangrijkste voorwaarde, het in beeld brengen van noodzaak en context van een app, niet overgenomen. In sneltreinvaart is een proces ingericht om een app te realiseren. De vraag is: waarom deze haast? Het ministerie lijkt voortgestuwd te worden door de druk van Europese ontwikkelingen en marktpartijen en heeft geen tijd genomen voor een fundamentele afweging. De trein is vertrokken en raast voorbij aan een aantal cruciale stations, richting een app waarvan niet zeker is of deze nuttig of gewenst is.
Bewezen maatschappelijk effectief
Veilig Tegen Corona stelt dat een app bewezen maatschappelijk effectief moet zijn, en gebaseerd op wetenschappelijk inzicht. Dat bewijs is er niet. Er wordt gerefereerd aan de contact-tracer in Singapore; deze corona-app zou duidelijke resultaten hebben geboekt. In een interview met Bloomberg gaf de premier van Singapore echter aan dat het succes vooral was toe te schrijven aan het traditionele detectivewerk: het intensief interviewen van de geïnfecteerden en het natrekken van hun contacten. Slechts een op de zes mensen had de app gedownloadet: de app bleek niet zo cruciaal als gedacht. De Singaporese applicatie is nooit ingezet als een zelfstandige middel dat automatisch mensen volgt, maar als een ondersteuning voor professionals en een expliciete strategie. Dat brengt ons bij de cruciale vraag: Wat is de Nederlandse strategie voor het afschalen van de ‘intelligente’ lockdown
Techsolutionisme
Het beleid van het ministerie lijkt gebaseerd te zijn op techsolutionisme: een hardnekkige ideologie waarbij technologie altijd dé oplossing is, zonder dat men goed weet waarvóór. In een open brief aan het kabinet waarschuwden meer dan 60 wetenschappers hiervoor. Belangrijker dan de app zijn vragen als: ‘Hoe gaan we de komende jaren de anderhalvemetersamenleving inrichten?’ of ‘Hoe kunnen we de huidige maatregelen stap voor stap afschalen?’ Daar zijn verschillende scenario’s voor denkbaar. Tot nu toe heeft de intelligente lockdown een groot beroep gedaan op de verantwoordelijkheid van alle Nederlanders. Dat is passend bij onze democratische samenleving: het is een scenario dat is gebaseerd op een cultuur van vertrouwen. Een scenario met gedwongen contact-tracing en autoritaire controle past daar niet bij. Een simpele app kan grote gevolgen hebben voor onze rechtsorde.
Een open ontwerpproces
Het is hoopgevend dat er maatschappelijke oproer over een app is ontstaan. Het geeft aan dat we onze naïviteit over technologie achter ons hebben gelaten. De samenleving mengt zich nadrukkelijk in het debat: van culturele organisaties en wetenschappers tot goed bekeken televisieprogramma’s. Arjen Lubach riep afgelopen zondag op tot een breder maatschappelijk gesprek (#appheterover). Ook de Tweede Kamer geeft aan eerst een grondig debat te willen voeren over de wenselijkheid en toepassing van een corona-app. Ze maakt zich terecht zorgen over het proces en stelt fundamentele vragen over de mogelijkheid van parlementaire controle.
De behoefte tot maatschappelijk debat is groot, en eveneens de bereidheid om betrokken te zijn bij het ontwerp. Des te pijnlijker is het dat er geen tijd een ruimte is ingeruimd om dat zorgvuldig te doen. Er is niet gekozen voor een open ontwerpproces waarbij vanuit diverse perspectieven en disciplines meegedacht kan worden over de scenario’s die wenselijk zijn. In plaats daarvan is een klassiek overheidsinstrument van stal gehaald dat gebruikt wordt voor de aanbesteding van ICT: een ‘marktconsultatie’ waarbij vijf partijen worden geselecteerd om een oplossing te bieden voor een probleem dat we niet helder hebben geformuleerd. Pas als de samenleving mee kan ontwerpen aan onze digitale toekomst, kunnen we tot gedragen oplossingen komen. De trein die nu voortdendert, mist een aantal cruciale stations. Met alle risico’s van dien.
