Dr. Adriana Knouf is een van Waags artists-in-residence in 2021. Wie is ze, waar komt ze vandaan (hint: niet van deze wereld) en wat is ze van plan om te doen bij Waag?
Ha Adriana, welkom bij Waag. Je komt oorspronkelijk uit de VS?
Ja, ik kom uit Boston, waar ik als Assistant Professor of Art and Design werk aan de Northeastern University (Boston). Ik werkte en studeerde voornamelijk daar, en in upstate New York.
Wat heeft je ertoe gebracht om naar Europa te komen?
Een van de redenen is dat er in Europa meer ondersteuning en financiering is voor het soort onderzoek dat ik wil doen en de kunst die ik wil maken. Het is een financieel veilige positie om Assistant Professor te zijn in de VS, maar je moet ook veel lesgeven en hebt veel institutionele taken aan de universiteit. Dat beviel me prima, maar het zorgde er tegelijkertijd voor dat ik alleen de zomers overhield om aan mijn eigen onderzoek en kunst te besteden.
Zo kwam de vraag op: ga ik door op deze weg of waag ik de sprong in het onbekende? Ik besloot toen om naar Europa te gaan. Hier probeer ik nu mijn community te vinden. Wat ook meespeelt in Europa en in Nederland in het bijzonder, is dat ik hier als trans persoon op nationaal niveau rechten heb.
We vernamen dat je plannen hebt om hier voor een langere periode te blijven. Wat maakt Amsterdam aantrekkelijk voor jou als kunstenaar?
Er zijn hier meer mensen die aan hetzelfde soort onderzoek werken. Ook heerst er meer een cultuur die binnen het artistieke kader van mijn onderzoek past. En er zijn meer instituties die dat ondersteunen. Neem Waag bijvoorbeeld - er is geen vergelijkbare institutie als Waag in de VS.
Je gaat bij Waag werken aan het Art4Med-project, een Europese samenwerking van vijf partners ‘waar de kunst open wetenschap en technologie ontmoet in gezondheidsonderzoek en medisch onderzoek’. Wat zijn de verschillen in gezondheidszorg die je opvielen toen je naar Europa kwam?
Laat ik vooropstellen dat ik hier als een heel bevoorrechte transgender vrouw naartoe kwam. In de VS krijgen de meeste mensen toegang tot de gezondheidszorg via hun werkgever. Geen werk? Geen gezondheidszorg – of je krijgt Obamacare vanuit de overheid, maar dat geeft je niet een vergelijkbare zorgvergoeding als iemand die dat vanuit zijn werk ontvangt.
Zoals je misschien wel weet, is de Amerikaanse publieke overheidszorg extreem duur. Het eigen risico is slechts rond de 385 euro in Nederland, terwijl dat in Amerika tussen de 1.500 en 3.000 dollar of meer is. Hoewel ik trouwens heb gehoord van een van mijn beste vrienden, dat het Nederlandse gezondheidszorgstelsel ook steeds neoliberaler begint te worden, zoals in de VS.
Aan de andere kant zijn sommige dingen wel makkelijker in de VS zodra je een gespecialiseerde dokter of kliniek hebt gevonden. In Boston ging ik naar een queer- en transgenderkliniek. Zij werken met een geïnformeerd toestemmingsformulier. Op de eerste afspraak moet je zo’n formulier invullen, dan leggen ze de risico’s uit van hormooninname en krijg je een bloedtest. Bij het tweede bezoek krijg je je hormonen als de bloedtest goed terugkomt. Je hoeft geen psychologische evaluatie te doen, er zijn geen ‘poortwachters’ of lange wachtlijsten. Ik heb gehoord dat er jarenlange wachtlijsten zijn in Nederland, als je als transgender gezondheidszorg nodig hebt.
Voorheen was ik een sociaal constructivist wat betreft het denken over gender: dat het voornamelijk performance is, en dat je vooral moet doen waar je je goed bij voelt. Maar ik kwam erachter dat gender ook een biochemisch onderdeel heeft. Dat voel je vooral wanneer hormonen je lichaam veranderen.
Toen ik in Nederland aankwam, moest ik mijn oestrogeenhormonen rantsoeneren voor anderhalve maand, omdat het papierwerk voor het verblijfsformulier en de gezondheidsverzekering nog voltooid moesten worden. Hierdoor ondervond ik de ongelooflijke kracht van hormonen, vooral omdat het invloed heeft op je emotionele staat.
Die hormoonpleisters zijn levensreddende middelen voor mij. Ik wil nooit meer teruggaan naar hoe het was voordat ik die hormonen gebruikte. Het is niet prettig voor me, het doet me geen goed. Door de gerantsoeneerde, kleinere hoeveelheid oestrogeen ervoer ik angst en depressie door de lagere oestrogeenlevels in mijn lichaam. Mijn emoties waren all over the place. Door deze ervaringen zou ik nu zeggen dat sekse en gender biochemisch met elkaar verknoopt zijn.
Vorig jaar was je artist-in-residence bij een van de andere deelnemende organisaties van Art4Med: het Kersnikova Instituut in Ljubljana (Slovenië). Waar werkte je toen aan?
Al sinds ik klein was, heb ik ernaar verlangd om ergens anders heen te gaan. Het is onlosmakelijk verbonden met het gevoel dat ik me als kind vervreemd voelde van de rest van de wereld, en zelfs van mijn eigen lichaam. Als dat gevoel heel sterk werd, ging ik de achtertuin in en zond ik met mijn zaklamp lichtsignalen richting het heelal. Ik vroeg de ruimtewezens dan om me ergens anders mee naartoe te nemen waar het minder vijandig zou voelen.
Dat is waarom ik me de laatste jaren in xenologie (de studie van buitenaards leven) heb verdiept. Het stelt de vraag hoe we onszelf ‘de ander’ kunnen maken, om vanuit daar de mogelijkheden van verandering te onderzoeken. De ruimte is daar een markeringsteken voor. Hoe zou ik als transvrouw de ruimte in kunnen gaan? Hiervoor zou ik in de eerste plaats mijn hormonen nodig hebben. Bij Kersnikova werkte ik aan zowel wetenschappelijke als kunstzinnige projecten rond dit onderwerp.
Kun je iets vertellen over het wetenschappelijke gedeelte waar je aan werkte?
Dat was onderdeel van het project Xenological Entanglements. 001: Eromatase. Hierbij werkten we met de testiculaire cellen van muizen, om een beter begrip te krijgen over hoe je zulke cellen cultiveert en hoe hun hormoonproductie werkt. De onderzoeksvraag luidde: kan men CRISPRa gebruiken (een genetische methode waarmee genen in een cel geactiveerd kunnen worden) om de eromatese genen in deze cellen 'aan te zetten', zodat ze geen testosteron maar oestrogeen aanmaken?
Het was een echte uitdaging. Uiteindelijk konden we de basis leggen voor het werk: we leerden om cellen te cultiveren en ontwikkelden manieren om de geproduceerde hormonen mee te omschrijven.
Wat was het doel van dit onderzoek?
Uiteindelijk willen we werken met mijn eigen cellen, die verzameld worden door biopsie te plegen op mijn eigen testikels, om te zien of CRISPRa ervoor kan zorgen dat mijn cellen oestrogeen in plaats van testosteron produceren. Tegelijkertijd is het een manier om te heroverwegen hoe we nadenken over testikels en hun culturele connotaties, waarbij we het idee verlaten dat het hypermannelijke elementen van het lichaam zijn.
Er zijn veel verschillende manieren waarop je trans persoon kunt zijn. Sommige mensen voelen zich goed met het veranderen van hun naam, uiterlijk of door aan de hormonen te gaan. Anderen hebben het gevoel dat ze een chirurgische ingreep nodig hebben om het gevoel van dysforie aan te pakken. Ik denk in elk geval dat het goed zou zijn om de mannelijke en vrouwelijke connotatie die genitaliën hebben, weg te nemen.
Veel mensen vinden genetische modificatie maar eng. Wat zou jij hierop zeggen?
Het enigszins saaie, voor de hand liggende antwoord is dat de mensheid al bezig is met genetische modificatie van planten en dieren: al sinds de opkomst van de landbouw. Ik maak me minder zorgen over genetische modificatie an sich, maar meer dat het op dit moment puur winstgedreven is. Gen-methodes worden op dit moment voornamelijk gebruikt door grote farmaceutische bedrijven of binnen academische onderzoekslabs.
Neem coronavaccins: we zouden er veel meer van kunnen hebben als ze open-source werden gemaakt. Misschien zouden we ons niet in de huidige situatie van vaccin-distributie bevinden, als ze niet door patenten beschermd werden. Waarom zouden we het aan de grote commerciële bedrijven overlaten om te experimenteren met genetische technologie?
Het is vooral belangrijk om ervoor te zorgen dat deze technologie toegankelijk is voor iedereen, binnen het legaal toegestane. Ik werk binnen de context van translichamen, waarbij ik de mogelijkheden onderzoek die reeds in ons bestaan. We veranderen ons lichaam al hormonaal en plastisch chirurgisch, dus waarom niet ook genetisch?
Wat heb je nog meer gedaan bij Kersnikova?
Ik heb een heel klein kunstwerk naar het International Space Station mogen sturen: TX-1. Daarin zaten fragmenten van mijn hormoonvervangende medicaties. Een van de fragmenten kwam van een hormoonpleister die ik had gedragen.
Dus een klein deeltje van een transvrouw is al de ruimte in geweest?
Ja! Het kunstwerk draaide een maand mee op het ruimtestation door de ruimte, waarna het terugkeerde naar aarde.
Wat ben je van plan om het aankomende jaar te gaan doen bij Waag, als artist-in-residence?
Ik wil verder werken met CRISPRa en genetische modificatie. Daarvoor zou ik wat partners nodig hebben om dat hier te doen, vanwege de wetgeving. Hopelijk leidt dit werk vervolgens tot publieke workshops en discussies over de techniek en genetische modificatie.
Ook wil ik wat bredere vragen onderzoeken over onze verhouding met andere entiteiten op deze planeet. Dat wordt mede mogelijk gemaakt omdat ik binnen Art4Med de kans heb om met dr. Heather Leslie (microplastics-onderzoeker, VU) te werken. Hoe kunnen we anders nadenken over andere entiteiten op onze planeet, vanuit het vertrekpunt van het commensale?
Kun je aan de leek uitleggen wat commensaal betekent?
Commensaal betekent dat je naast elkaar leeft binnen dezelfde niche. Niet op een symbiotische of anderzijds ziekelijke manier, maar gewoon samen en naast elkaar. Neem onze darmen, bacteriën en schimmels: we hebben er ontelbaar veel van en het grootste deel van de tijd zijn we ons niet bewust van hun aanwezigheid. Maar neem bijvoorbeeld ook microplastics die onze oceanen vervuilen. Hoe leren we hiermee te leven?
Zouden we juist niet moeten strijden tegen milieuvervuiling?
Natuurlijk moeten we ervoor zorgen dat het niet erger wordt. Maar we gaan al het plastic in de oceaan echt niet kunnen verwijderen. Ze zijn nu bij ons – en bij het leven in de zee. Aan de ene kant moeten we hiermee om leren gaan, terwijl we ook de hoeveelheid plastic die er dagelijks aan wordt toegevoegd, moeten terugbrengen.
Dit onderwerp linkt ook weer aan mijn onderzoek naar het buitenaardse. Hoe leven we met de kosmos? Hoe leven we om 'te zijn' met andere entiteiten, of het nu op onze planeet is of daarbuiten? Ik zou de kosmos op een zo verschillend mogelijke wijze willen ervaren. Ik wil weten hoe het voelt om een ander soort fysiek fenomeen te zijn, zoals licht. En om daardoor een gemeenschapsgevoel te ervaren.
That’s some deep shit. Hoe komen al deze dingen bij elkaar?
Uiteindelijk draait het allemaal om samenleven en onderlinge verbinding. De overeenkomst tussen de twee projecten is om hormonen te creëren met het commensale lichaam! Ik weet nog niet tot wat voor soort kunstwerk het zal leiden, maar eerst ga ik veel onderzoek doen naar ecofeminisme, ecologie en andere relevante onderzoeksgebieden.
We gaan ook een publieksprogramma en workshops met jou organiseren bij Waag. Zijn er tot slot bepaalde groepen die je zou willen bereiken en uitnodigen?
Ten eerste wil ik trans- en queergroepen proberen te bereiken. Daarom ben ik ook van plan om in gesprek te gaan met de Trans United Europe gezondheidskliniek in het Red Light District. Ik zou dan ook graag een workshop willen doen met andere queer- en xenomensen over xenologie. Maar ik wil ook een breder publiek en andere wetenschappers uitnodigen voor de workshops met CRISPRa. Wat voor soort denkbeeldige mogelijkheden bestaan er rond deze technologieën en hoe kunnen we anders met ze werken?
Op de hoogte blijven? Volg het Tranxxenolab op Instagram, Facebook en Twitter. Of kijk voor meer info op tranxxenolab.net. Mail: ten.balonexxnart@fuonksa.
