Planet B onderzoekt het speculatieve idee van een tweede planeet. Wat kunnen we beter doen als we zo'n kans zouden krijgen? Hoe kunnen we planet B bevolken op manieren die duurzaam en eerlijk zijn voor iedereen? Een gedachte-experiment met veelbelovende resultaten.
Met een interdisciplinaire groep deelnemers hebben we de contouren van planet B besproken en ontworpen op onze buitenpost op het Amsterdam Science Park. Een centrale vraag betrof de rol van technologie op planet B: wat is er nodig om technologie op een eerlijke en gelijke manier te gebruiken? Een vraag die relevant is op het niveau van de stad, maar ook in de ruimte.
Mensen in de ruimte: een confrontatie met onze grenzen
Voor planet B fungeert de ruimte als verkenningsgrond voor het leven voorbij planeet aarde. Maar nadenken over het leven op andere planeten dwingt ons om te heroverwegen wat het betekent om mens te zijn. En het onthult ons verlangen om nieuwe gebieden te verkennen en bekend te worden.
Denk bijvoorbeeld aan de Voyager Golden Records. Deze opnames, verzonden naar de ruimte aan boord van een satelliet, bevatten geluiden en afbeeldingen die de mensheid ‘definiëren’ en als uitleg kunnen dienen voor buitenaardse levensvormen die de satelliet zou kunnen tegenkomen. Met een verzameling muziek en begroetingen in 55 talen, laat de digitale verzameling van de mensheid zien dat we gekend willen worden en verwachten dat anderen ons ook willen leren kennen.
De ruimte confronteert ons ook met de beperkingen van het mens zijn, bijvoorbeeld vanwege reisafstanden. Als gevolg hiervan verandert de relatie tussen mens en technologie. Van ingebeelde luxe reizen met herbruikbare raketten tot lokaal, wetenschappelijk onderzoek met de Mars Rover: bij onze ontdekking van nieuw territorium en nieuwe vormen van leven, worden mens en technologie op nieuwe manieren verweven. Zoals kunstenaar Antti Tenetz betoogt, moeten we misschien denken aan AI-systemen als onze metgezellen voor ruimtevaart.
Denkend aan zulke samenwerkingen toont Antti's werk Periphelion speculatieve beelden van de ruimte, waardoor vervreemdende cross-overs worden gecreëerd tussen bestaande foto's en bacteriën. Is dit waar bacteriën van dromen?
Antti en andere kunstenaars deelden hun kritische perspectieven op verkenningen van de menselijke ruimte tijdens de tentoonstelling Supre:organism in Kunstfort bij Vijfhuizen. Ze dachten na over wat het betekent om mens te zijn in de ruimte en laten ons zien hoe onze ruimtevaart het resultaat is van een mensgerichte manier van denken, die als koloniaal en elitair kan worden beschouwd. Zijn er andere manieren waarop we ons tot de ruimte kunnen verhouden?
Online visies op de fysieke stad
Vragen over insluiting en uitsluiting zijn ook binnen planet B op lokaal niveau aan de orde gekomen. Als artist in residence bestudeerde Sjoerd ter Borg, en de rest van zijn collectief Aesthetics of Exclusion, processen van gentrificatie. Hun installaties werpen licht op de esthetiek van gentrificatie. Hoe wordt gentrificatie zichtbaar?
In de door Tinder geïnspireerde installatie Streetswipe kunnen gebruikers beoordelen of ze denken dat een winkel gegentrificeerd is of niet, waardoor een discussie ontstaat over wat gentrificatie voor verschillende groepen mensen kan betekenen. Hun gebruik van machine learning technieken en beeldarchieven stelt Aesthetics of Exclusion in staat een tijdlijn van stadsontwikkeling te creëren. Wisselend tussen oud en nieuw, tussen verleden en heden, moedigen ze ons aan om na te denken over de toekomst van steden.
Wat begon als een project waarin technologie als hulpmiddel wordt gebruikt, is het werk van het collectief een kritische reflectie op technologie zelf geworden. Technologieën kunnen dan wel hulpmiddelen voor onderzoek zijn, het gebruik heeft effecten op het onderzoek zelf en op degene die het gebruikt. In de woorden van James Bridle: technologie “constructs a future that best fits its parameters”. Of het nu gaat om stadsleven of om verkenningen in de ruimte.
Reflecteren op technologie
In het AI Culture Lab, de eerste expeditie van planet B, staat artificiële intelligentie (AI) centraal. Zowel als hulpmiddel - hoe kunnen we het gebruiken voor cultureel belang? - en als onderwerp van reflectie. De problematische kijk op AI als een internationale race - een competitie die we kunnen winnen of verliezen als we niet snel genoeg innoveren - zet ons aan tot nadenken over wanneer en hoe we bepaalde technologieën willen inzetten.
Bij AI zijn processen van categorisatie inherent verbonden aan het functioneren van deze systemen. Maar wat representeren de categorieën en wat niet? Zoals onderzoeker Flavia Dzodan opmerkt is classificeren een daad van macht met een lange en problematische geschiedenis. Want wie mag classificeren en wie wordt er geclassificeerd?
In zijn essay AI in Culture & Society betoogt Tom Demeyer dat het moeilijk is om noodzakelijke classificatie te onderscheiden van ongewenste vooringenomenheid. Hoewel categorisatie niet kan worden vermeden, kunnen we wel werken aan het maken van completere en inclusieve datasets die niet uitsluitend westers of stedelijk zijn. Volgens Flavia kunnen we ons afvragen: vertegenwoordigen de datasets de wereld in het algemeen, of alleen de wereld waarvan de maker dacht dat die het waard was om te bestuderen?
Artificiële intelligentie is iets heel anders dan menselijke intelligentie, wat gevolgen heeft voor de taken die AI wel of niet kan uitvoeren. De term AI wordt overmatig gebruikt en beschrijft een rommelig veld dat soms niet te onderscheiden is van andere vormen van technologie. Maar wat AI ons kan helpen te doen, zoals Tom betoogt, is "een 'klein deel van onze cultuur' te bevriezen en het uit te werken tot een model, waardoor we dat beetje van ons bestaan kunnen onderzoeken en bestuderen op een manier waar we nooit eerder toe in staat zijn geweest”.
Of we het nu hebben over de ruimte, de stad of technologie in het algemeen: met planet B onderzoeken we hoe technologie kan worden gebruikt in eerlijke en inclusieve vormen. We werken daarom aan nieuwe machtsverhoudingen met gedecentraliseerde bots, ontdekken hoe AI ons kan helpen met klimaatuitdagingen en traceren de oorsprong van digitale netwerken, om constant te demystificeren wat technologie is en wat het kan doen.
Een grote missie, die we de komende maanden zullen voortzetten. Planet B is nog niet echt, maar deze lessen hebben ons een stap dichter bij onze lancering gebracht.
