Metingen op de kaart
Op de kaart op de Gammasense website lichten verspreid over het land groene kegels op. Het zijn de sensoren die sinds oktober elk uur een meting doorgeven van het lokale stralingsniveau (gemiddelde waarde per uur). Deze sensoren hangen thuis bij deelnemers van het Gammasense project, die afgelopen maand een sensor ontvingen tijdens de lancering. De kaart toont ook de locaties van kernreactoren in Nederland en omringende landen. Een groene markering geeft een gesloten faciliteit aan, de rode markering staat voor een kernreactor die actief is.
Deze actieve reactoren vormen de aanleiding voor het project. Met de nucleaire ramp in Tsjernobyl in 1986 - recent verfilmd voor de HBO serie Chernobyl - en de kernramp van Fukushima in 2011 in het collectief geheugen, is kernenergie en de risico’s die het met zich meebrengt een maatschappelijk en soms controversieel thema. Met name burgers die in de nabijheid van een kernreactor leven willen op de hoogte zijn van de stralingsniveaus. Gammasense maakt het mogelijk om gammastraling uit radioactieve stoffen te meten en maakt deze informatie inzichtelijk via een online platform.
Het technische team van Waag is de afgelopen maanden aan de slag gegaan met het testen van sensoren. Welke sensor is goedkoop beschikbaar en is gevoelig genoeg om precieze metingen te geven? De CMOS sensor in mobiele apparaten is als optie overwogen, maar bleek te ongevoelig om lage waarden van straling te kunnen meten. Uiteindelijk bleek een Geiger-Müller buis, afkomstig uit het Sovjet tijdperk, erg geschikt vanwege zijn robuustheid, betrouwbaarheid en lage prijs. In combinatie met een open-source hardware kit werd het mogelijk om een goedkoop, maar betrouwbaar meetapparaat te bouwen.
De workshop
Tijdens de lancering, georganiseerd bij WISE, waren deelnemers uit het hele land aanwezig. Zij leerden hoe je gammastraling kunt meten met de sensoren en maakten kennis met het online platform waar hun data op te zien zal zijn.
Thuis kunnen de deelnemers de sensoren buiten ophangen (1 meter boven straatniveau) en verbinden met hun eigen wifi-netwerk. Vanaf dat moment sturen de sensoren eenmaal per uur het stralingsniveau naar de Gammasense database. De privacy van deelnemers is hierbij gewaarborgd, want de data is niet gekoppeld aan persoonsgegevens.
Aanvulling op professionele metingen
Het meten van gammastraling is uiteraard niet nieuw. Het RIVM meet deze straling ook via officiële meetpunten verspreid over het land. Maar door meer meetpunten te creëren ontstaat een completer beeld van de situatie in Nederland. Daarnaast geven de burgermetingen de deelnemers direct inzicht in de stralingsniveaus in hun buurt. Eventuele lokale schommelingen kunnen zo snel opgemerkt worden.
Het RIVM is erg geïnteresseerd in het burgermeetnetwerk en de goedkope sensortechnologie. De data van Gammasense wordt daarom niet alleen gepresenteerd op de Gammasense website, maar gaat ook naar de database van het RIVM. Door de gegevens van de goedkope DIY sensoren te vergelijken met de professionele, geijkte sensoren van het RIVM, kunnen we tijdens deze eenjarige pilot de betrouwbaarheid van de goedkope sensoren testen. Zo is het mogelijk om in de toekomst nauwkeurige sensornetwerken op te bouwen, ook in landen die niet zo’n betrouwbaar netwerk hebben als het RIVM dat in Nederland biedt.
Vooruitblik
De komende tijd gaan we zien of de sensoren voorzien in betrouwbare en nauwkeurige data en geschikt zijn voor het opzetten van een grootschalig burgermeetnetwerk. Ook worden er meer sensoren uitgedeeld. Onderzoekers van het Freudenthal Instituut van de Universiteit Utrecht gaan met studenten aan de slag op scholen en WISE organiseert binnenkort workshops in Limburg en Zeeland voor geïnteresseerden die meer willen weten over het project. Zo hangen er uiteindelijk 50 meetapparaten door heel Nederland.
In de toekomst is het de bedoeling het netwerk verder uit te breiden; in Nederland en daarbuiten. Zo werken we aan het opzetten van een community van mensen die straling meten. Als het goed is gaan er geen uitzonderlijke metingen worden gedaan. In het geval van gammastraling is het de bedoeling zo stabiel en laag mogelijke waarden te registreren. Maar het netwerk maakt wel mogelijk dat we - mocht daar sprake van zijn - eventuele veranderingen in stralingsniveaus in een vroeg stadium kunnen waarnemen.
Wilt u zelf aan de slag met de sensoren? Dat kan, de materialen voor de sensor zijn online te bestellen. Gammasense is een samenwerking tussen Waag, WISE en het RIVM.
