"Cellphone, cellphone, social media, cellphone. When a company’s got my privacy, an internet prisoner I am." Het refrein van het opstandige liedje van Isaac Bullock (Two Step Flow) zal veel deelnemers aan het Citizens Panel nog lang hebben nagegalmd. De sfeer onder de zeventig deelnemers van de burgertop over digitalisering was dan ook strijdvaardig: onze handel is geen koopwaar.
Biedt de digitale samenleving nieuwe mogelijkheden of zie je vooral de keerzijden? Als we de controle zoveel mogelijk willen teruggeven aan de inwoner, hoe moet dat dan eigenlijk? Wat kan de overheid doen, wat willen we van het bedrijfsleven, en wat kunnen we zelf? Daarover discussieerden de aanwezigen op de eerste verdieping van de centrale bibliotheek in Amsterdam, onder bezielende moderatie van Kevin de Randamie (Blaxtar).
Bekijk hier alle foto's van het Citizens Panel
Het Citizens Panel werd georganiseerd door Waag en de gemeente Amsterdam als onderdeel van de campagne Cities for Europe, Europe for Citizens. Zo werden ook burgerpanels georganiseerd in 22 andere steden, waar ook onderwerpen als sociale gelijkheid, gezondheidszorg of integratie centraal stonden. Een belangrijke reden om dit in de vorm van burgergesprekken te organiseren, was om los te komen van het idee van nationale belangen. Met een directere lijn tussen burger en Europa op basis van lokale overleggen kom je tot betere en constructievere uitkomsten.
Facebook vanaf je geboorte
Het onderwerp van de avond werd opgeknipt in drie deelthema’s. Het deelthema 'De waarde van je data' werd ingeleid door Saskia Nijs, onderzoeker aan de Vrije Universiteit, columnist voor het Financieele Dagblad en werkzaam bij Philips. Daarnaast is zij rolmodel voor meisjes in tech via InspiringFifty.
Nijs onderzoekt hoe we beter kunnen samenwerken met bedrijven die hun geld verdienen met digitale diensten, zodat iedereen er wat aan heeft. Een spannende oplossing waar zij aan denkt is om een data-basisinkomen te realiseren. Waarde in data is een feit, vindt Nijs, dus laten we iedereen toerusten met de mogelijkheden om die waarde te benutten. Die mogelijkheden kunnen beginnen bij andere financiële modellen van techbedrijven, maar ook bij de burger, zoals het ontwikkelen van de juiste kennis en vaardigheden.
Om zeventig deelnemers in de tijd van anderhalf uur tot drie kwalitatieve adviezen te laten komen heeft best wat voeten in de aarde. Daarom stelde Waag een werkvorm samen die zo snel mogelijk tot creatieve inzichten leidt. Waarschijnlijk zag niemand aankomen wat de essentie was van dat werkproces: slechte ideeën bedenken. Onder de noemer ‘omgekeerde brainstorm’ moesten de aanwezigen in zes minuten zes tekeningen maken met daarin slechte oplossingen voor het vraagstuk.
Een van de slechtste ideeën van de groep 'De waarde van je data' was de verplichte inschrijving voor Facebook - bij je geboorte. De gemeentelijke basisregistratie op z’n Zuckerbergs: het is niet moeilijk om te beargumenteren waarom dat idee slecht is. Zo’n systeem is onontkoombaar en ontneemt je alle zeggenschap. Een ander slecht idee was om je online toegang en snelheid te koppelen aan hoeveel je online prijsgeeft en post. Helaas is dat slechte idee grotendeels werkelijkheid: veel diensten betaal je met je data. In haar alarmerende boek The Age of Surveillance Capitalism laat Shoshanna Zuboff zien dat techbedrijven ons gedrag volgen en op basis daarvan onze mogelijkheden vergroten of verkleinen.
Omgekeerde wereld!
Het werd dus vrij snel duidelijk wat we niet willen. Natuurlijk werd de opdracht om slechte ideeën aan te dragen niet gedaan om het bij slechte ideeën te houden. In de volgende stap bouwden de deelnemers hun slechtste voorstellen om tot constructieve ideeën.
Het omkeren naar positief leidde tot tal van suggesties. Bij het eerste deelthema ontstond het idee van actief eigenaarschap van data. Mensen moeten volledige zeggenschap, hebben over data, zoals het uitlezen en aanpassen, maar ook de mogelijkheid om dataverzameling te stoppen en informatie te vernietigen. Zo’n soort gedachte zit achter de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming, maar er is meer regulering en standaardisering nodig om dit actieve eigenaarschap echt mogelijk te maken.
Niks doen
Het tweede deelthema was 'Digitalisering en toegankelijkheid'. Steeds meer diensten worden digitaal aangeboden, zowel door de overheid als bij commerciële diensten. De voornaamste reden waarom veel mensen de samenleving ingewikkeld vinden is de digitalisering, vindt Frank Schalken. Als vrijwilliger van de Kindertelefoon was hij daar in 2000 initiatiefnemer van de Chathulp. Schalken was daarna 11 jaar directeur van stichting E-hulp.nl en richtte enkele jaren geleden VraagApp op, een app die vragen over formulieren en diensten koppelt aan mensen die kunnen helpen.
'Niks doen' was wel het slechtste idee dat in deze groep ontstond. Grote bedrijven de touwtjes in handen laten houden, met als resultaat kartelvorming en een groeiende kloof tussen can’s en cannot’s. Dan zijn alleen de rijken in staat privacy te kopen. De omkering liet zich makkelijk invullen: grijp in. Data en diensten moeten worden losgekoppeld en het verdiende geld moet van de techbedrijven terugvloeien naar de samenleving.
Voor hen die niet goed meekomen is er aandacht nodig op diverse niveaus. Zoals via het onderwijs, wat werd gezien als een belangrijkste enabler voor een betere toegankelijkheid en weerbaarheid. Maar er is ook een breder soort leren nodig. Om op een weloverwogen, veilige, en verstandige manier met technologie om te gaan dan wel te stoppen, moet je als burger de juiste kennis bezitten. Je moet weten hoe de technologie werkt, wat de (ethische en maatschappelijke) risico's zijn, wat de verdienmodellen erachter zijn, wat de alternatieven zijn, en wat de consequenties van je keuze op je dagelijkse leven kunnen zijn.
Data commons
De derde spreker, Marleen Stikker, behoeft op deze website geen introductie: zij geeft al 25 jaar leiding aan Waag. 'Privacy en digitale veiligheid' was het thema waar zij zich over boog. Haar inleiding klonk als een klok. 'Datasoevereiniteit', de volledige regie over de eigen data, is een mensenrecht. Data inzetten als handelswaar zou niet moeten mogen. Je verhandelt toch ook je nieren niet?
Dat Stikkers aftrap erg in lijn ligt met het eerste deelthema mag niet verbazen. Privacy en veiligheid staan in direct verband met de waarde van data en de manier waarop het beheer georganiseerd is. Een gesprek over privacy moet volgens Stikker dan ook gaan over de businessmodellen die onder de data-economie liggen.
Slechte ideeën waren er te over in deze groep. De twee meest in het oog springende waren privacy verbieden, en, zo ongeveer het tegenovergestelde, internet verbieden. Na de nodige hilariteit stolde het schrikbeeld in het idee van de 'technofix': een technische oplossing die alles juridisch vastlegt met controle door een marktpartij. Niet alleen het naïeve denken in technologische oplossingen is daarvan het probleem. De kwestie is vooral dat zo’n oplossing de risico’s en negatieve effecten steeds verder opstapelt.
Om deze vicieuze cirkel te voorkomen, of liever te doorbreken (want zij is al aan de gang) moet er een radicale stap worden gezet. Wat we willen is datacommons, de zelfbeschikking over data op basis van publieke waarden. Hierbij zijn de oplossingen zo decentraal mogelijk ingericht. De groep sprak wel van ‘gemeenschapsgedreven technologie’, technologie die zowel in de intentie als in de architectuur de waarden van de gemeenschap uitdrukt. En om dat te verzekeren kwam de groep uit op de stelling waar Stikker mee begon: Verbied de handel in data. Je mag je nieren niet verhandelen, dus waarom zou jouw persoonlijke data wel als koopwaar mogen worden ingezet?
Op naar Brussel
Op basis van de 'omgekeerde brainstorm' en de discussies die er op volgende, formuleerde het Citizens Panel drie stevige adviezen. Zij luidden:
- Iedereen heeft recht op zijn/haar eigen in te richten firewall, waarmee je aangeeft welke data wel en niet toegankelijk is.
- Bevorder, waarborg, financier individuele keuzevrijheid door onderwijs en mediawijsheid.
- Verbied datahandel. Mensen zijn geen businesscase. Datasoevereiniteit is een mensenrecht.
Verschillende partijen in de stad, zoals de gemeente, OBA en Waag, zullen de uitkomsten gebruiken voor de digitale agenda voor de stad. De drie adviezen sluiten alvast goed aan op de Agenda Digitale Stad die juist diezelfde week werd gepresenteerd door wethouder Touria Meliani.
De Amsterdamse topdrie van uitkomsten wordt ook behandeld op de burgemeesterstop in Brussel in maart en wordt ook gedeeld met de beleidsmakers van de Europese Commissie.
