In heel Europa staan het preserveren van de kennis en het bestaansrecht van ambachtspersonen onder druk. Wat kunnen we doen om ambachtspersonen en hun kennis te behouden voor de volgende generaties? In de onderzoekspilot 'Hacking the Machines' zoeken kunstenaar en designer Marloeke van der Vlugt en Cecilia Raspanti, lab lead van het TextileLab, namens Waag Futurelab naar 'Ambachtspersonen 2.0'.
Wat is een ambachtspersoon 2.0?
Cecilia: Iemand die niet bang is om traditionele ambachten en moderne technologie te combineren. Die beide begrijpt en omarmt. Een persoon die de voordelen van beide ziet en ook gevoel heeft voor hoe je die kunt benutten.
In de onderzoekspilot ‘Hacking the Machines’ ontwikkelt Waags onderzoeksteam een open-source hacking protocol in het TextileLab in Amsterdam. Met dat protocol kun je een computergestuurde CNC-machine omzetten naar een interactief haptisch textieldrukapparaat, waarmee ambachtspersonen traditionele inkten printen en beitsen op textiel. Door de eeuwenoude textieltradities te combineren met moderne technologie, willen de onderzoekers een zintuiglijke en intuïtieve creatieve interactie mogelijk maken tussen de ambachtspersoon en de digitaal gestuurde machine.
Een interactief, haptisch textieldrukapparaat?
Marloeke: De typische perceptie van het gebruik van een machine is dat je een ontwerp invoert, op een knop drukt en wacht. Daar zit geen gevoel van vakmanschap in; het is mechanisch. Binnen de pilot willen we onderzoeken hoe we de gebruiker van de machine weer in contact kunnen brengen met het ambachtsproces.
Cecilia: We hopen dat ambachtspersonen, of ze nu traditioneel of technologisch zijn onderlegd, zich verbonden voelen met het proces. Vakmanschap gaat niet alleen over perfectie, maar ook over het begrijpen van de interactie tussen materialen en handen. Ons doel is niet om vakmanschap aan te leren, maar om technologische alternatieven te bieden waarmee je traditionele technieken kunt combineren met moderne technologische toepassingen.
In hedendaagse ambachtsprocessen worden steeds meer handelingen overgenomen door machines, wanneer is iets dan nog een ambacht en wanneer niet?
Cecilia: Zolang je als ambachtspersoon nog interactie hebt met het ambachtsproces. Een van de meest cruciale inzichten in wat vakmanschap is, was toen ik samenwerkte met een ambachtelijk houtbewerker die met tegenzin gebruik maakte van een machine om hout te bewerken. Hij zei dat de machine nooit hetzelfde resultaat kon leveren als hij met zijn handen, voor het soort buigzame hout dat hij gebruikte. Dat vind ik echt een voorbeeld van vakmanschap. Hij opereerde de machine met zo’n hoog niveau van kennis dat de machine hem bepaalde nuances in het proces ontnam.
Als je het hebt over ambachten en vakmanschap, sluit je bepaalde praktische beroepen dan ook uit?
Cecilia: toen we met het consortium van het onderzoeksproject samenkwamen in Florence hadden we een interessante discussie met de Zwitserse en Belgische onderzoekspartners over wat nu precies de definitie is van vakmanschap (craftsmanship). Daarin zag je dat we allemaal anders dachten over de essentie van vakmanschap. Voor België was iets repareren een demonstratie van vakmanschap boven al het andere, voor Zwitserland het maken en creëren en voor ons juist meer de interactie met materialen. Het interessante was dat we elkaar zo uitdaagden om een scherpere definitie van vakmanschap te creëren.
Als je cognac maakt, dan doet het vat waarin het zit er toe, en het soort hout en het vakmanschap van het vat zelf. Alle stappen die je zet in een ambachtsproces behelzen kennis. Van je bewustzijn van de materialen tot het gereedschap dat je gebruikt, al die componenten maken deel uit van vakmanschap.
Wat zijn de kaders van vakmanschap op dit punt in het onderzoek?
Marloeke: De kaders van ambacht en vakmanschap zijn tricky. Als je de 6000 uur die staat voor het kunnen uitoefenen van een ambacht door een machine laat doen, is het dan nog een ambacht?
Cecilia: Ik denk dat we juist schuiven met de invulling van die 6000 uur. Uren die we tegenwoordig steken in het ontwikkelen van tools. Het optimaliseren van een ambachtsproces. Maar als je van vakmanschap naar industrialisering gaat, worden de prioriteiten meestal: sneller en goedkoper. En de artistieke en creatieve invulling komt dan op de laatste plaats. Terwijl dat voor een ambachtspersoon juist het belangrijkste element is.
Marloeke: Een ambachtspersoon weet welk gedeelte van het proces kan worden gedaan door een machine en welke elementen hij of zij zelf moet doen voor het beste resultaat. En het heeft ook te maken met de intrinsieke motivatie van het ambachtspersoon om het ambachtsproces continu te blijven verbeteren. Het woord optimaliseren vind ik dan meer passen bij economische overwegingen om je proces te verbeteren. Ik zou het liever ‘het individualiseren van stappen in het proces’ willen noemen. Als ik mijn stoffen aan het bewerken ben zijn er bepaalde stappen die ik liever niet met de hand doe of juist wel. Dan ga ik op zoek naar mogelijkheden om de stappen die ik niet wil doen te automatiseren.
Cecilia: In de pilot 'Hacking the Machines' gaan we op zoek naar een proces dat volledig modulair is en iedereen op dezelfde manier kan toepassen. Dus het proces is niet individueel, maar we creëren een protocol met een framework waarin ruimte kan ontstaan voor die individualisering van de stappen.
De pilot is onderdeel van het Europese onderzoeksproject Tracks4Crafts. Binnen dit project zet Waag ook het online platform ‘Living Archives' op: een doorlopende tentoonstelling van creaties die uit Tracks4Crafts voortkomen voor een breder lokaal en internationaal publiek. Tegelijkertijd is het Living Archive een online opslagplaats voor de fysieke, tactiele en performatieve onderzoeksresultaten en ontwikkelingsprocessen. Je kunt daar ook de machine hacks, het gehackte apparaat, de serie afdrukken, video's en foto's van het ‘verrijkte’ ambachtelijke proces vinden.
Cecilia: “Het onderzoek dat wij doen binnen Tracks4Crafts bestaat uit fysieke activiteiten en documentatie. De documentatie brengen we onder in de ‘Living archives’ en omvat alles wat we de komende anderhalf jaar doen: van interviews tot video's tot open-source-protocollen voor het repliceren van processen. De fysieke resultaten zijn de ‘machine hacks’, waarbij we machines aanpassen (hacken) voor verschillende doeleinden. Dat kunnen zowel fysieke aanpassingen zijn als aanpassingen in de code van de software die de machines aanstuurt.”
Wil je op de hoogte gehouden worden?
Schrijf je in voor de thema-nieuwsbrief ‘Maker education, digital and cultural heritage’.
