Er is een noodzaak om ons voedingspatroon naar een meer plantaardig alternatief in te richten, zowel vanuit gezondheids- als duurzaamheidsperspectief. Hoe worden mensen daartoe gestimuleerd? En waarom is dat, ondanks de bestaande kennis en beschikbare duurzame producten, tot op heden niet gelukt? Met deze vragen begon het onderzoek Tipping the Balance. Samen met Wageningen Universiteit & Research en Ahold Delhaize zocht Waag Futurelab naar de ‘tipping points’, oftewel de kantelpunten, in de voedseltransitie.
Het kiezen voor een duurzaam en gezond dieet bestaat uit complexe keuzes. Wat als een avocado goed voor jezelf is, maar niet voor de droogte in Zuid-Amerika? Hoe zorgen we ervoor dat we minder dierlijke proteïne eten, maar wel genoeg proteïne binnenkrijgen? Hoe maak je deze keuzes bespreekbaar? En waar liggen mogelijke oplossingen?
Dit onderzochten we in een sessie samen met Ahold Delhaize waarbij we het voedselsysteem tegen het licht hielden. Een voedselsysteem is de combinatie van alle schakels in de keten van vraag en aanbod: dus alle stappen van productie tot consument. Samen onderzochten we hoe we impact kunnen maken op ons voedselsysteem op zowel wijk- als landelijk niveau: hoe kunnen globale thema’s die spelen in ons voedselsysteem lokaal worden aangepakt? In deze blog geven we een aantal tools en tips om complexe systemen, zoals ons voedselsysteem, op een creatieve manier in kaart te brengen. Ook geven we een aantal voorbeelden van oplossingen die kunnen bijdragen aan een gezonde en duurzame toekomst.
1. Globaal denken en lokaal impact maken
Wat moet een internationaal bedrijf zoals Ahold Delhaize, met de ideeën van mensen uit Amersfoort Schothorst? Een voedselsysteem verander je niet met één slim idee wat je overal ter wereld toepast. Een manier om oplossingen te zoeken, is om oplossingen uit een lokale context te koppelen aan globale ideeën. In het project Tipping the Balance hebben we Amersfoort Schothorst als uitgangspunt genomen. We hebben in de wijk de gedachten, gevoelens en ideeën over voedsel opgehaald. Als we verandering willen, waar zien mensen dan problemen en mogelijkheden?
Samen met de voetbalvereniging en volkstuinvereniging, hebben we de bewoners van Amersfoort Schothorst uitgenodigd om te koken, te praten, te ontwerpen en te eten. Hierdoor ontstaat er een ander gesprek. Onze ideeën over voedsel liggen vaak veel dieper en persoonlijker dan we denken, met alleen een enquête kom je er niet. Wat we eten is nauw met ons verbonden: het gaat over cultuur, gezondheid, milieu, opvoeding en meer. Verandering komt voort uit inzichten die uit groter onderzoek komen, het koppelen van nieuwe innovaties aan lokale ideeën en de lokale uitvoering hiervan.
Hieronder een aantal voorbeelden uit de sessies in Schothorst waarin globale thema’s besproken werden met concrete ideeën voor uitvoering in de wijk.
De Voedselprinter
Een van de toekomstvisies uit Schothorst was een voedselprinter. Deze printer zou je leefstijl en lichaam analyseren, en precies voor jou het juiste voedsel maken. Hoewel deze voedselprinter klinkt als science fiction, is het wel gelinkt aan een hedendaagse trend: namelijk de wens om voedsel meer te personaliseren en persoonlijk advies te krijgen over je eetpatroon. Kunnen we met digitale assistenten of programma's ons eetpatroon beter beïnvloeden? En kan voedsel worden aangepast op ieder individu en leefstijl? Een voedselprinter is op dit moment nog fictie, maar de personalisering van voedselaanbod is zeker in de maak: bijvoorbeeld digitale supermarkten waar je je favoriete producten het snelste vindt.
De Buurtkoelkast
Nog te vaak wordt er eten weggegooid. Maar wat als je niet met een huishouden, maar met een buurt een koelkast zou delen? Is het dan makkelijker om verspilling te voorkomen, omdat ingrediënten en restjes gedeeld worden? Dit idee laat zien hoe we naar een systeem van draagkracht en solidariteit kunnen gaan bij het tegengaan van verspilling. Apps zoals to good to go hebben al een soortgelijke oplossing om overschotten van restaurants en winkels te verwerken. Maar een wijk zou dit ook kunnen organiseren om overschotten van eten van bewoners met elkaar te delen.
De Gezonde Snackbar
Stel je voor, een snackbar met alle snacks die je gewend bent, maar dan gezond en minder belastend voor de wereld. Deze toekomst kwam ook voort uit de gesprekken van de ontwerpsessie in Amersfoort Schothorst.
Het werpt de vraag op hoe we alternatieven kunnen vinden voor ongezond eten waar we toch naar hunkeren. De trend om vleesvervangers en gezondere alternatieven te ontwikkelen voor ongezonde producten is al langer gaande. Deze ontwikkeling zal leiden tot steeds betere alternatieven. Maar uiteindelijk ligt de keuze voor gezond en plantaardig toch op het bordje van de personen en organisaties in de wijk. Hoe verlangen we naar meer plantaardig, en maken we de gezondere keuzes? Door deze vragen lokaal te beantwoorden en naar een oplossing te werken, zorgen we dat de oplossingen en infrastructuur ook uit eigen omgeving komt, en niet alleen van bovenaf.
2. Creëer een gelijk speelveld
Hoe zorg je dat iedereen met wie je om de tafel zit, zoals bewoners, organisaties en bedrijven, de complexiteit van een systeem begrijpen? Kortom, waar hebben we het over met elkaar? We zijn de verschillende sessies steeds begonnen met het visueel in kaart brengen van het voedselsysteem in Nederland. Met een grote stapel pictogrammen op hexagonen, een aanvulling op de methode hexagonal thinking, brengen we het systeem in kaart. Wie zijn de aanbieders, waar komt het voedsel vandaan, en wie hebben welke belangen? Van boeren tot bijen, de lokale bakker en groothandels.
Door het systeem dat je behandelt samen in kaart te brengen, krijg je een overzicht van de belangen, de wensen en de knelpunten in een huidig systeem. En door het visueel te maken, kun je in de conversatie beter aanwijzen over welk onderdeel van het systeem je praat. Op de Co-Creation Navigator vind je de tools om deze methode zelf toe te passen. Het middel dat je gebruikt kan verschillen, een vel papier en een stapel stiften kan ook werken.
3. Meeste stemmen gelden?
Wie zit er bij je aan tafel? En misschien wel belangrijker: wie niet? Dat is een vraag die je jezelf altijd moet stellen in het oplossen van complexe problemen. Door ontwerpers, food designers en ethici uit te nodigen bij een van de ontwerpsessies, kwamen er meer thema’s aan bod en konden we belangen van meerdere kanten belichten. Meerstemmigheid zorgt voor een genuanceerder antwoord en geeft de mogelijkheid om meerdere belangen mee te nemen in de oplossingen die je verzint.
4. De manier waarop maakt uit
Ideeën werken alleen als ze ook worden uitgevoerd. In Tipping The Balance hebben we in de ontwerpsessies met de buurt en Ahold Delhaize steeds gewerkt naar een praktische uitwerking van ideeën. Samen koken, samen tekenen en vooral samen eten schept een gezamenlijke omgeving waarbij ideeën en ervaringen worden uitgewisseld. En ontwerpen en schetsen is niet alleen wat voor diegene die er goed in zijn.
Ook in een workshop over lastige onderwerpen, is lol is iets om zeer serieus te nemen: critical fun. Cultuurfilosoof Johan Huizinga zei het al ongeveer 100 jaar geleden: spel en nieuwsgierigheid is een essentieel onderdeel van ons mens-zijn. Bouw veiligheid en ruimte in om met elkaar nieuwe ideeën te bespreken en te durven spelen.
Schep ruimte in workshops voor spel en nieuwe ideeën, kennis komt ook voort uit het ontdekken en maken met elkaar. Bijvoorbeeld met de methode Reverse Brainstorming: verzin eerst expres de meest rampzalige oplossingen met elkaar, om vervolgens toe te werken naar wat dan wel gewenst is. Lees meer over het toepassen van Reverse Brainstorming in workshops.
5. Creëer ruimte om te dromen en maak stappen om te handelen
Het is makkelijk om van grote problemen weg te kijken, omdat ze niet vandaag zijn op te lossen. Door een ontwerpsessie te beginnen met het schetsen van de ideale toekomst, haal je de blokkades van het heden weg en kun je aan de slag. Wat is er nodig om tot die toekomst te komen?
De verlamming van de blokkades die in het heden spelen, laten we even achter. Wat zouden we in 2050 willen zien in ons voedselsysteem? Door deze toekomsten uit te werken, ontstonden er verschillende visies op een beter voedselsysteem, ieder met vrije gedachtes over hoe het wél kan.
Maar hiermee is nog niet het hele werk gedaan. Nu we de visie hebben, is de vraag hoe we daar komen: wat moet er nú gebeuren, wat kan in één jaar en wat moet er in tien jaar moet gebeuren? Door de gewenste toekomst terug te brengen naar het heden, creëer je praktische stappen en verlies je minder snel het einddoel uit het oog. Lees meer over de Backcasting methode.
Hieronder een aantal pijlers die uit de sessie zijn gekomen, die richtingen voor ons voedselsysteem aankaarten:
Duurzaamheid
Een duurzame productie is er een die kan blijven bestaan en niet op extractieve processen berust. Dit is voor het voortbestaan van een groot beursgenoteerd bedrijf belangrijk. Het ontwikkelen van een visie die deze lange termijn voordelen van duurzaamheid meeweegt, zal zorgen voor een bedrijfsvoering die gezond is voor iedereen. Dit was een van de conclusies uit de toekomstvisie voor Ahold Delhaize.
Een duurzame blikt vergt daarmee ook een langere termijn blik van investeerders, met lange termijn afspraken voor iedereen in de industrie. Om duurzamere ketens te maken, moet je investeren in alle mensen en bedrijven die er in deze keten zitten, van de sinaasappelboer in Spanje tot de transportbedrijven in de buurt.
Technologie om transparantie te bieden over de ketens
Het gebruik van hightech middelen in landbouw en supermarkten wordt steeds groter. Zo worden in de landbouw gewassen automatisch gemonitord op kwaliteit en gezondheid en gebruiken supermarkten technologieën om te voorspellen wat consumenten gaan kopen. Maar om een duurzame toekomst te creëren is het ook zaak deze middelen in te zetten om de transparantie in de ketens te vergroten. Waar komt het voedsel vandaan? En welke stappen heeft het doorlopen? Hier zijn kansen om met open systemen te werken en deze informatie te delen met alle belanghebbenden in de keten, tot en met de consument.
Verantwoordelijkheid voor voedsel
Kun je erop vertrouwen dat wat je eet ethisch geproduceerd is en gezond voor je is? Met een vol mandje en een haastige stap, blijkt dat goede keuzes maken lastig is voor de consument. Moet verantwoordelijk kiezen wel alleen bij de consument liggen? En hoe zorg je dat je geïnformeerd genoeg bent? Een voedseltoekomst waarin supermarkten, overheden en voedselproducenten verantwoordelijkheid dragen voor duurzame en gezonde producten, kan zorgen voor een systeem waarin mensen inzicht en vertrouwen hebben dat hun mandje de juiste keuzes bevat.
Wicked Problems
In deze blog werden vijf tools en tips gegeven om complexe systemen, zoals ons voedselsysteem, op een creatieve manier in kaart te brengen. Complexe problemen hebben meerdere ideeën, en meerdere perspectieven nodig om tot stappen naar de oplossing te komen. Door samenwerking tussen verschillende groepen en belanghebbenden aan te moedigen, samen op gelijkwaardige manier oplossingen te ontwerpen, komen er nieuwe ideeën naar boven, en creëer je draagvlak. In Tipping the Balance deden we dit door met bewoners van de wijk Amersfoort Schothorst het voedselsysteem te bevragen, en dit te koppelen aan de uitdagingen en oplossingen van een grote voedselaanbieders zoals Ahold Delhaize. Op die manier ontdekten we verschillende ingrediënten voor de voedselomgeving van de toekomst.
Meer lezen over het proces en de uitkomsten van Tipping the Balance? Lees het eindrapport!
Het PPS onderzoeksproject Tipping the Balance is van 2021 tot 2022 uitgevoerd door onderzoekers van Waag Futurelab, Wageningen Universiteit & Research, en Ahold Delhaize. Het overkoepelende project “Tipping the Balance in dietary change" wordt uitgevoerd door een consortium van Wageningen University and Research, Reinwardt Academie Hogeschool voor de Kunsten, RIVM, Waag Futurelab, Gemeente Amersfoort, Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht en BeBright.
