De Code voor Kinderrechten kreeg afgelopen november een prominente rol toebedeeld in de werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit was tot genoegen van Universiteit Leiden, NICAM en Waag Futurelab, die deze code voor de bescherming van kinderen in technologie hebben ontwikkeld. Helaas kiest het ministerie nu voor een versnipperde werkwijze. Hierin benadert ze kinderrechten niet als maatschappelijk- maar als marktvraagstuk, door middel van een aantal kleine aanbestedingen. De initiatiefnemers van het programma Code voor Kinderrechten zijn van mening dat het probleem daarmee niet bij de kern wordt aangepakt.
Volgens het VN Kinderrechtenverdrag (1989) heeft de overheid de verplichting haar verantwoordelijkheid te nemen bij de bescherming van kinderrechten online. ‘De digitale omgeving is oorspronkelijk niet voor kinderen ontworpen, maar speelt toch een belangrijke rol in het leven van kinderen,’ aldus het verdrag. Als ondertekenaar van dit verdrag moet Nederland ‘ervoor zorgen dat bij alle maatregelen met betrekking tot het aanbieden, reguleren, ontwerpen, beheren en gebruiken van de digitale omgeving het belang van het kind voorop staat.’
Impactprogramma Code voor Kinderrechten
De Code voor Kinderrechten is in 2021 ontwikkeld door Universiteit Leiden en Waag Futurelab, die zich beide al ruime tijd bezighouden met de rechten van kinderen in de digitale samenleving. De belangstelling voor kinderrechten heeft een grote vlucht genomen, omdat steeds duidelijker wordt dat de maatschappelijke risico’s en effecten groot zijn als kinderrechten niet of onvoldoende worden gewaarborgd. Eind 2022 werd bijvoorbeeld duidelijk dat de Chinese overheid toegang heeft tot persoonsgegevens uit TikTok.
Met beperkte middelen hebben de partners de Code voor Kinderrechten nationaal en internationaal bekendheid en gevolg gegeven. Het is duidelijk geworden dat het vraagstuk van kinderrechten nog heel veel werk nodig heeft. Dat geldt voor de hele samenleving: in het onderwijs, bij cultuur, in de creatieve industrie, bij Big Tech, in de politiek, enzovoorts. Daarom hebben de Universiteit Leiden en Waag de samenwerking gezocht met het NICAM (de organisatie achter Kijkwijzer). Op basis hiervan is een ambitieus 'impactprogramma' ontwikkeld, dat het vraagstuk van kinderrechten en technologie op al deze terreinen aanpakt. Geen doekjes voor het bloeden, maar een alomvattend, toekomstbestendig plan.
Dit programma weerspiegelt de visie van Waag, Universiteit Leiden en NICAM: voor een succesvolle aanpak van de bescherming van kinderrechten is niet alleen een juridische aanpak nodig. De gehele ontwikkelketen van digitale producten en diensten moet worden betrokken. Dit omvat de business case, het ontwerp, de ontwikkeling, de culturele betekenis, de publieke waarden en het maatschappelijk draagvlak van de technologie. Circa dertig organisaties en instellingen uit vrijwel alle domeinen hebben het belang van deze aanpak in Nederland onderschreven.
Symptoombestrijding
Helaas heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken voor een andere werkwijze gekozen. Zij zet een aantal aanbestedingen uit voor onderdelen van het door ons voorgestelde werk. Wat daarbij opvalt, is dat de werkzaamheden als een marktvraagstuk in plaats van een maatschappelijk vraagstuk worden geadresseerd. De maatschappelijke organisaties die zich sinds 2021 hebben ingezet voor de Code, inclusief de circa dertig partijen die zich achter het programma hebben geschaard, worden niet als partners gezien, maar als reguliere marktpartijen. Dat is een gemiste kans.
Kinderrechten verdienen visie, ambitie en een daarbij passende investering.
Voor de oorspronkelijke partners van de Code voor Kinderrechten is de aanpak van het ministerie een teleurstelling. Kinderrechten verdienen visie, ambitie en een daarbij passende investering. Door de voorgestelde, alomvattende aanpak van de partners te verwerpen, het werk op te knippen en vanuit traditionele beleidslijnen te opereren, verliest de Code voor Kinderrechten aan impact. Deze aanpak leidt tot symptoombestrijding. Het daadwerkelijk waarborgen van kinderrechten zal hierdoor veel lastiger worden, omdat samenhang ontbreekt. Bovendien wordt op deze wijze onvoldoende gebruik gemaakt van het probleemoplossend vermogen van de samenleving, die zich in het Impactprogramma Code voor Kinderrechten heeft verenigd rondom de missie om kinderrechten in technologie te waarborgen.
Waag en het NICAM hebben besloten niet mee te gaan in de huidige en toekomstige aanbestedingen van het ministerie, waarbij de Code voor Kinderrechten middels offertes en aanbestedingsprocedures verder ontwikkeld wordt. De Universiteit Leiden heeft besloten op een van de offerteverzoeken te reageren. De partners zullen zich hard blijven maken voor de verankering van fundamentele rechten in digitale technologie. Bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken dringen we erop aan echt te investeren in borging van publieke waarden in digitale producten en diensten, door te kiezen voor een samenhangend programma in partnerschap met maatschappelijke organisaties.
