Oppenheimer al gezien? De ingewikkelde natuurkundige termen vliegen je in deze film om de oren. Zelfs quantumwetenschap komt even voorbij. In de eerste blog van deze reeks legde ik uit hoe deze tak van de natuurkunde ongeveer werkt en hoe wetenschappers van plan zijn er een computer van te maken. In deze blog ga ik in op engagement met de samenleving en regulering. Hoe krijg je een samenleving mee in grote systemische veranderingen die de quantumcomputer gaat veroorzaken? Waarom is dat belangrijk? En hoe beschermen we vervolgens de waarden die wij als samenleving belangrijk vinden?
Kunst en onderwijs
De samenleving meekrijgen met de ontwikkelingen van de quantumcomputer: dat is nogal een uitdaging, zeker bij een abstracte technologie als quantum. Kunst kan hierbij helpen. Waag Futurelab opereert op het snijvlak van kunst en wetenschap. Voor de quantumcomputer is dit bij uitstek een geschikte combinatie. De nieuwe computer kan zo vaag zijn dat een scherp kunstproject zorgt dat de computer meer tot de verbeelding spreekt en de toepassingen duidelijker worden.
Kijk bijvoorbeeld maar naar de prijsvraag die Waag Futurelab dit voorjaar organiseerde. Kunstenaars, ontwerpers en wetenschappers werden op pad gestuurd om een ontwerp te maken dat quantumcomputers op een begrijpelijke manier uitlegt. De resultaten waren op zijn zachtst gezegd verhelderend. Kunst is vaak toegankelijker dan wetenschap. Het kan, zoals te zien is bij de winnaars van de prijsvraag, wetenschap tot leven brengen, nuances aanbrengen en concrete voorbeelden geven, waardoor toepassingen van de quantumcomputer dichter bij onze belevingswereld komen te staan.
Onderwijs kan een grote rol spelen bij het betrekken van de samenleving. Henk Buisman, natuurkundedocent op een middelbare school, stelde in een gesprek dat het curriculum van natuurkunde over quantumwetenschappen nog beperkt is. Verschillende partijen zijn bezig met het integreren van de huidige kennis over de quantumcomputer in het onderwijs. Henk legde uit dat er best wat geïnteresseerde leerlingen zijn die meer willen weten. Onderwijs kan de maatschappelijke betrokkenheid vergroten door studenten bewust te maken van de mogelijkheden en uitdagingen die quantumtechnologie met zich meebrengt. Deze abstracte tak van de natuurkunde inspireert doordat het ons opnieuw laat kijken naar bestaande technologieën. De mogelijkheden van de quantumcomputer zijn eindeloos. Het enige wat er nog nodig is een prominentere plek in het onderwijs.
Actie!
Er is een call to action nodig. We moeten nu gaan nadenken over regulering voordat het te laat is. Het lastige van deze nieuwe technologie is dat de urgentie van quantum nog niet voelbaar is. De toepassingen ervan zijn nog lang niet praktisch: het zijn vooral nog algoritmes op de harde schijven van computerwetenschappers. We kunnen die urgentie misschien wel voelen als we de vergelijking maken met AI. Deze technologie lijkt inhoudelijk helemaal niet op de quantumcomputer, maar de ontwikkeling ervan en dynamiek eromheen wel. Om het zacht uit te drukken zijn we overvallen door AI. Als we van tevoren hadden geweten hoe dat uit zou pakken hadden we eerder voor regulering gezorgd. Nu is achteraf proberen om alsnog AI aan banden te leggen het enige wat we kunnen doen.
Met quantumcomputers kunnen we dat voorkomen. Er ligt een kans. Nu al geëngageerd zijn betekent dat we deze veelbelovende technologie met onze eigen waarden in het achterhoofd kunnen ontwerpen en uitrollen. Maar dan moeten we wel nu in actie komen.
Quantumpolitie
Oké, hoe dan nu verder? Marleen Stikker, directeur van Waag Futurelab, vertelde eerder al over publieke waarden: waarden die we als samenleving belangrijk vinden en die in het geding zouden kunnen komen door nieuwe systeemtechnologieën. Als de samenleving geëngageerd is, is nadenken over onze publiek waarden de volgende stap. Wat vinden we belangrijk en waar werken we met elkaar naartoe? Vervolgens moeten er instrumenten gemaakt worden die deze waarden waarborgen. Als een van de waarden in gevaar dreigt te komen door de ontwikkeling van de quantumcomputer, dan trekken we aan de bel.
Hier komt regulering bij kijken. Regulering vindt vaak reactief plaats. Er gebeurt iets wat we niet voorzien hadden en daarom passen we de wet aan. Door nu al te kijken naar onze publieke waarden en instrumenten te maken die deze waarden waarborgen, worden we actiever en voorkomen we problemen. De verantwoordelijkheid voor het maken van de instrumenten en het eventueel veranderen van wet- en regelgeving zou bij de overheid moeten liggen. Als we de ontwikkeling van de quantumcomputer de vrije loop laten, lopen we binnenkort wéér achter de feiten aan. Het is aan de overheid om dat te voorkomen en de touwtjes in handen te houden.
Maar er zijn in dit verhaal meer actoren met verantwoordelijkheid. Zoals net benoemd, heeft de samenleving verantwoordelijkheid, en dan is er ook nog die van de industrie. De bedrijven, wetenschappers en ontwikkelaars die bezig zijn met de ontwikkeling van de quantumcomputer moeten net zo goed verantwoordelijkheid nemen. Innovatie moet niet het doel worden. Als nog niet duidelijk is welk nut een technologie dient voor de samenleving en hoe we daar controle op houden, moeten we de ontwikkeling pauzeren. Innovatie, onderzoek en een prachtige toekomst met de nieuwe technologie worden door de industrie vaak gebruikt als redenen om te blijven onderzoeken en ontwikkelen. Verantwoordelijkheid nemen voor eventuele gevolgen wordt echter vaak vergeten - laat staan als we de gevolgen nog niet eens kunnen overzien. Laten we eerst de samenleving meekrijgen, een stevig gesprek voeren over publieke waarden om vervolgens verder te onderzoeken.
Voorkomen is beter dan…
De ontwikkelingen gaan hard. In deze snel veranderende technologische wereld is samenwerking essentieel. We moeten een ecosysteem creëren waarin overheden, bedrijven, wetenschappers en wij als samenleving samenwerken om de publieke waarden te beschermen. Het is niet alleen een kwestie van nationale regulering, maar ook van internationale samenwerking om ervoor te zorgen dat de normen en waarden die we als mondiale gemeenschap hebben, worden gerespecteerd in de quantumwereld. Over de positionering van Nederland in dit internationale speelveld schrijf ik in een volgende blog meer.
In deze blog vertelde ik je hoe we de gewone mensen zoals jij en ik kunnen betrekken bij de ontwikkeling van quantumcomputer. Kunst en onderwijs spelen hierbij een belangrijke rol, omdat ze ingewikkelde technologieën begrijpelijk kunnen maken. We moeten vervolgens onze publieke waarden onderzoeken en gaan beschermen om te voorkomen dat quantumtechnologie met ons aan de haal gaat. Ontwerp instrumenten die onze waarden meetbaar maken. Privacy bijvoorbeeld: hoe en in welke mate wordt deze waarde overtreden door de quantumcomputer? Wat zijn de gevolgen? Wie houden we verantwoordelijk?
Allemaal belangrijke vragen, waarbij de focus gelegd zou moeten worden op samenwerking tussen overheden, bedrijven en de samenleving. Zelfs als je niets snapt van quantumtechnologie, heb je nog steeds iets te zeggen over de regulering ervan. Zelf snap ik niet hoe camera’s werken, maar ik weet wel dat ik er niet een op mijn slaapkamer gericht wil.
Binnen Quantum Inspire zoekt Waag Futurelab naar manieren om quantumtechnologie inzichtelijk te maken, zodat we als samenleving geïnformeerde keuzes kunnen maken over de inzet, ontwikkeling en regulering ervan. Beluister ook de speciale editie van de Planet B podcast, waarin minister van OCW Robbert Dijkgraaf te gast is bij quantumonderzoeker Thomas van Dijk van Waag.
