Wat als we niet langer de groei van de economie als einddoel nemen, maar bijvoorbeeld solidariteit, circulariteit of de verzekering dat we in 2090 nog zuurstof kunnen happen? Met andere woorden: wat als we de regels van het spel veranderen?
In de blogserie Spelbrekers gaan we in gesprek met kunstenaars, muzikanten en wereldverbeteraars die het anders doen. We vragen hen: ‘welke nieuwe spelregels zijn er nodig voor een open, eerlijke en inclusieve toekomst?’ Vandaag spreken we Damaris Matthijsen, oprichtster van Economy Transformers en schrijver van het boek Vrij, Gelijk & Samenleven: Wegwijzer naar een mens- en Aardewaardige samenleving. Ze ziet toekomst in landgebruik via een Community Land Trust.
Hoe zou je jezelf voorstellen?
Als ik kijk naar de kloof tussen arm en rijk, ben ik me bewust dat ik aan de goede kant van de streep sta. Die ongelijkheid drijft mij. In de economie ligt de basis die structureel niet juist is. Ik heb een jaar economie gestudeerd, maar merkte al gauw dat daar op basis van verkeerde uitgangspunten werd onderwezen. Bijvoorbeeld vanuit het idee van de Homo Economicus, het idee dat mensen hoofdzakelijk handelen vanuit eigen gewin. Vervolgens worden op basis van deze ideeën theorieën en modellen ontwikkeld waar vervolgens beleid op gemaakt wordt, terwijl de aannames niet kloppen. Daarom startte ik in 2009 de Economy Transformers: een beweging en school voor ondernemende mensen die een radicaal ander, liefdevol perspectief zoeken en zelf willen vormgeven.
Wat zijn volgens jou de regels van het huidige systeem?
Als we kijken naar het gebruik van onze grond is het dominante model nog steeds een combinatie van markt en staat. Op de vrije markt mag je een stukje grond verwerven, ingekaderd door de wet- en regelgeving van de staat via o.a. het bestemmingsplan. Individueel eigendom ingekaderd door de overheid. Dit zorgt voor stress en een gevoel van strijdende eenheden ten opzichte van elkaar. We hebben een beperkte hoeveelheid land voor alle behoeften die we hebben: wonen, energie, recreatie, landbouw en natuur. Door deze top-down en sectorale benadering werk je speculatie in de hand. Stukken grond worden ongebruikt gelaten om te wachten op een hogere grondprijs, terwijl we als samenleving alle hoeveelheid land hard nodig hebben. Maar ons conceptuele denken over grond gaat momenteel niet verder dan de regels van de staat en de markt als ideale combinatie. Soms een beetje meer markt, soms een beetje meer staat - maar het idee blijft hetzelfde.
Waarom werken deze regels niet?
We zien aan alles dat de regels van het huidige systeem niet meer werken. Speculatie op grond is een enorme prijsopdrijver. Zo worden alle productiemiddelen onbereikbaar voor mensen die geen vermogen hebben. Daarnaast is het gevolg van marktwerking in grondgebruik dat alles gedreven wordt door financiële prikkels, in plaats van doelgedreven grondgebruik. Schoonheid en leefbaarheid verdwijnen zo uit het landschap, want deze zijn volgens de heersende financiële wetten ‘waardeloos’. Neem het voorbeeld van het Scheveningen strand: deze publieke voorziening werd grotendeels opgekocht door projectontwikkelaars en kreeg daardoor financieel gewin als doelstelling. De projectontwikkelaar kijkt waar deze doelstelling het snelst te halen is: bij toeristen en expats. Daar wordt het strand nu op ingericht, niet op leefbaarheid en kwaliteit voor de lokale bewoners.
Welke nieuwe regels hebben we nodig?
Ik zie veel potentie in de Commons, vormgegeven vanuit drievoudig eigenaarschap zoals toegelicht bij Stichting Grond van Bestaan. Ook Community Land Trust (CLT) is daar een mooi voorbeeld van. Het gaat om een samenspel van drie relaties; de bewoner of ondernemer, de gemeenschap of de buurt en de kluis waar de grond wordt ondergebracht. Grond is volgens dit idee een commons, een gemeenschappelijke hulpbron die moet worden toegewezen aan en gebruikt door mensen die er iets goeds mee doen voor de gemeenschap, zonder marktwerking of perverse financiële prikkels. Datzelfde geldt voor kapitaal zoals woningen en het eigendom van bedrijven. Daarom wil je al deze productiemiddelen, grond, arbeid en kapitaal buiten de markt hebben. Als je grond en kapitaal niet langer kunt inzetten voor persoonlijk gewin, krijgt het collectieve belang meer ruimte. De gemeenschap krijgt een stem in de toewijzing van grond en kapitaal. Het gesprek over de bestemming voor de grond, de ruimte en het kapitaal wordt zonder financiële prikkel een zinvol gesprek over waarde voor een gemeenschap. De gebruiker kan vervolgens wel degelijk economische activiteit organiseren op de grond en met het kapitaal. Denk aan diensten, winkels of woningen. Maar hierin zijn grond en kapitaal geen middel voor winst en speculatie. Men organiseert gezamenlijk ruimte voor economische activiteit, op basis van reële behoeften van de gemeenschap.
Hoe zet jouw werk zich in voor een alternatief op het huidige systeem?
Wij zijn een business school nieuwe stijl en leiden ondernemende mensen op tot ondernemen in de nieuwe economie. We hebben een podcast ‘de broedplaats’ waarin we in gesprek gaan met ondernemers die het anders doen. Ik probeer mensen te helpen die een nieuwe vorm van waarde of een nieuw systeem willen adopteren maar niet weten hoe. Dat kunnen woon-, werk- en leefinitiatieven zijn; jonge bedrijven maar ook overheden die ruimte willen bieden voor meer bottom-up initiatief, maar het spannend vinden om bepaalde onzekerheden te omarmen. Ik denk dat de overheid op termijn heel veel moet loslaten waar ze nu de regie op voert, en meer moet gaan faciliteren. We moeten ons losmaken van denken binnen de grenzen van de markt en staat. Om deze verandering praktisch vorm te geven heb ik dit jaar een boek geschreven: Vrij, Gelijk & Samenleven. De centrale vraag: hoe zorgen we ervoor dat we de kernwaarden vrij, gelijk en samen in een vorm krijgen waarbij ze alle drie tegelijk waar zijn? Ik beschrijf zes sleutels, waarmee mensen met hun bedrijf of initiatief zelf aan de slag kunnen om dit te realiseren. Centraal daarin staat de transformatie van ons eigendomsbegrip en de zeggenschap over grond, arbeid en kapitaal. Niet de markt en staat zijn leidend, maar wij mensen als gemeenschap. En daar zijn gelukkig al veel voorbeelden van.
Je kunt het boek bestellen via YouBeDo (een waardegedreven organisatie) of bij je lokale boekhandel.
Houd de website van Economy Transformers in de gaten voor activiteiten rondom de boektour van Vrij, Gelijk & Samenleven.
Dit blog maakt onderdeel uit van het project Publiek-Civiele Samenwerking, waarin Waag onderzoekt hoe overheden en burgerinitiatieven beter samen kunnen werken in de toekomst.
