Na Toekomstverkenning #1: Noord vertrekken we oostwaarts, naar Hanzestad Hattem. Samen met enkele stadsmakers verzamelen we de toekomstverwachtingen van de mensen op straat. Door de coronacrisis zijn veel Hattemenaren meer van dag tot dag gaan leven en is er meer dan ooit behoefte aan verbondenheid. We spreken mensen die ver buiten de stadsmuren van Hattem denken, met grootse oplossingen voor wereldwijde problematiek, en met mensen die het vertrouwen in het huidige systeem zijn verloren. Over hoe het in de toekomst anders moet, zijn veel Hattemenaren eensgezind: meer zelfredzaamheid en actief burgerschap.
Met stadmakers Floor Ziegler, Teun Gautier, Frans Manders en Daan van Es, NRC-journalist Wouter van Noort en enkele Waag-ers, verzamelen we in de Dijkpoort, de voormalige stadspoort van Hattem. We worden verwelkomd door Edith de Jong, artistiek leider van Dijkpoort, kunstenaar en kunst- en erfgoededucator. Na de introductie en een rondleiding verlaten we de veilige toren met haar metersdikke muren en trekken de stad in. Wanneer we de Hattemenaren vragen naar de toekomst, krijgen we een breed palet aan reacties. Variërend van hun persoonlijke toekomst en de toekomst van Hattem tot grotere kwesties, zoals het klimaat en het politieke systeem.
Onzekere toekomst
In de gesprekken kwam duidelijk naar voren dat de coronacrisis en de beperkende maatregelen veel invloed hebben op hoe Hattemenaren over de toekomst denken. Mensen zijn soms onzeker geworden over de toekomst en kijken noodgedwongen meer naar de korte termijn. Toch blijven ze in Hattem ook positief en relativerend. Inge van ’t Hout, beeldend kunstenaar, is van origine Amsterdamse, maar woont al jaren in Hattem: ‘Ik leef van dag tot dag, als een golf die stroomt. De wereld redt zichzelf wel, met of zonder mensheid.’
De twijfel over de toekomst merk je ook bij een vrouw die zich afvraagt of de huidige technologische ontwikkelingen nu goed zijn voor de maatschappij. Technologie maakt het haar mogelijk om contact te houden met haar zoon in Engeland, maar tegelijkertijd vindt ze ook dat kinderen niet te veel achter hun telefoon moeten zitten, omdat ze anders de verbinding met elkaar missen.
Verbondenheid
We spreken een oudere man die het contact met andere mensen in deze tijden erg mist. Hij put veel sterkte uit het geloof: ‘het verbindt de mensen.’ Ook komen we Bekende Hattemenaar Margje Fikse tegen, tv- en radiopresentatrice voor onder andere de EO, vergezeld door haar twee kinderen. Over de toekomst zegt ze: ‘later is allang begonnen,’ refererend aan het nummer ‘Is dit nu later' van Stef Bos. Ze heeft een duidelijke wens voor haar kinderen: ‘een toekomst waarin ze dankbaar zijn, waarin ze een licht zijn voor anderen.’
Een crisis kan soms ook iets moois opleveren. Een man met een camera fotografeert sinds corona op vrijwillige basis om iets terug te geven aan de samenleving: ‘ik denk dat corona enorme sociale implicaties heeft en zal hebben in de toekomst. Ik vind harmonie belangrijk en mis het sociale contact, bijvoorbeeld een hand geven.’ Over de politiek zegt hij: ‘Er zit geen logica in. Het gaat allemaal om efficiëntie.’
Gebrek aan vertrouwen
Dit gebrek aan vertrouwen in de politiek kwam in meer gesprekken naar voren. Een Friese bouwvakker die in Hattem aan het werk is met zijn collega, uit zijn ongenoegen: ‘de politiek is een zooitje, ik heb er geen vertrouwen in.’ Een Hattemenaar die we spreken ziet ook een afstand tussen de politiek en het volk: ‘in Den Haag regelen ze het, er is ook een reden waarom ik niet daar zit.’ Hij roept op tot zelfredzaamheid: ‘iedereen moet z'n eigen ding blijven doen. Ik werk en leef van dag tot dag.’
Buiten de stadsmuren
Hattemenaren blijken trotse bewoners en er zijn veel jongeren die vaak voorbij de stadsmuren van Hattem denken. Jessy en Brendy: ‘het is de mooiste plaats om te wonen en het is mooi groen. Maar van de weilanden eromheen moeten we nieuwbouwwijken maken zodat er meer mensen kunnen wonen.’ Een postbezorger geeft aan: ‘ik ben niet zo'n grenzendenker. Uiteindelijk wordt dit hier ook één groot Zwolle. De echte Nederlander bestaat denk ik niet, uiteindelijk moeten we Europees denken.’ Hij wijst op de verantwoordelijkheid die we hebben in de maatschappij: ‘we zijn allemaal een beetje de overheid, wij stemmen toch ook voor wie er in de Tweede Kamer komt? Het komt wel goed, zolang mensen een beetje hun best doen.’
Actief burgerschap
Deze oproep tot actief burgerschap is een terugkerend element bij Hattemenaren, van jong tot oud. Zo zegt Margje Fikse: ‘wat je zelf kan, moet je zelf doen.’ Riek van Raalte: ‘als je bij de tijd wil blijven, zal je zelf wat moeten doen.’ En Xanthe en Joël zien dat de jongere generatie wel op de hoogte is van bijvoorbeeld de klimaatproblematiek, maar dat dat nog niet per se aan actie gekoppeld is. ‘Terwijl het wel logischer is voor onze generatie.’
Dat actief burgerschap een terugkerend thema is, kan te maken hebben met het feit dat mensen steeds minder vertrouwen hebben in de politiek en het systeem. Zeker sinds de coronacrisis wordt het zelf-organiserend vermogen van de inwoners aangesproken. Stadsmaker Teun zegt hierover: ‘Corona is contrastvloeistof voor het systeem. We zien nu heel goed hoe het werkt: arme mensen zijn armer geworden, rijke mensen rijker.’ We zijn op zoek naar alternatieven voor het systeem, waardoor mensen nu ook veel lokale initiatieven organiseren – met of zonder overheid.
NRC-journalist Wouter merkt op: ‘volgens mij is die omslag van grote abstracte systemen naar veel concrete lokale gemeenschappen heel cruciaal de komende jaren.’ We zijn dan ook omring door stadsmakers die zich lokaal inzetten. Stadsmaker Floor ziet ook de groeiende zelfredzaamheid terug in de maatschappij: ‘we hebben geen invloed op crisissen in Den Haag, dus wordt er een zaadje geplant dat we het zelf moeten doen. Je gelukkig voelen door bij te dragen aan de gemeenschap, dat is de essentie van het leven.’
Revolutie
‘De meeste mensen deugen, alleen niet als ze in het grote systeem zitten,’ aldus Teun. ‘Maar als je ze een gevoel van burgerschap en vertrouwen geeft, dan kun je als gemeenschap veel bereiken. Dat betekent een strijd met het systeem. Er ontstaan scheurtjes, maar de revolutie hangt nog niet in de lucht. Ik mis nog de burgerlijke ongehoorzaamheid.’ Op de vraag wat er nodig is voor een revolutie, antwoordt Teun: ‘Een revolutie ontstaat niet als de wanhoop groot genoeg is, maar als er een aantrekkelijk alternatief is.’ Als voorbeeld noemt hij de commons, een gedeelde hulpbron die door een gemeenschap beheerd wordt: ‘dat is nog geen aantrekkelijk nieuw verhaal. Wij als progressieven moeten de verantwoordelijkheid nemen om dit beter te vertellen.’
Als het aan Teun ligt, start hij diezelfde dag nog een revolutie. Het zou overigens niet de eerste revolutie in Hattem zijn. In 1795 werd Hattem revolutionair door zich aan te sluiten bij de Bataafse revolutie, die overigens zonder bloedvergieten verliep. Oorzaak van die revolutie destijds: het groeiende ongenoegen tegenover de zittende machthebbers en de behoefte aan een meer gelijkwaardige maatschappij en eerlijker bestuurssysteem. Of er in het gemoedelijke Hattem in de toekomst weer een revolutie plaatsvindt valt te betwijfelen. ‘Revolutie heeft ook geen goede naam,’ zegt Rosalie (Waag). ‘Revolutie zit juist in kleinschalige acties. Door een paar dingen kan het kantelen.’ Laat dat nu net de kracht van de Hattemenaren zijn.
Toekomstverkenningen
In wat voor toekomstige wereld willen mensen in Nederland wel of niet leven? Wat vinden we belangrijk op het gebied van wonen, samenleven, voedsel, technologie en het klimaat? Waar is verbetering nodig en hoe komen we daar? Met de Toekomstverkenningen spreken we in elke windstreek met mensen op de pleinen en in de straten. Dit is het begin van de zeven expedities richting een open, eerlijke en inclusieve toekomst.
Meer weten?
- Waag is door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap benoemd tot Nederlands’ Future Lab voor design en technologie 2021-2024. Lees meer over wat dat betekent.
- Het land zorgt voor ons voedsel, maar wie draagt er zorg voor het land? Met het wandelpakket van Waag kan je de landwandeling bij Lettele lopen. Je wandelt langs de landerijen van Land van Ons, een burgerinitiatief dat land opkoopt en aan boeren verhuurt die de biodiversiteit en het landschap herstellen. Of bekijk een van de wandelingen in de andere windstreken van Nederland.
