Het immense gewicht van klimaatverandering brengt de journalistieke verantwoordelijkheid met zich mee om problemen grijpbaar te maken. ‘This is the only '-ism' that’s actually a field of work'. Aan het woord is Lorenz Matzat, de facilitator van de Climate Arena-conferentie in Praag, voor een zaal van zo’n vijftig Europese journalisten. De facilitator laat er geen misverstand over bestaan dat journalistiek idealistisch werk is.
Zijn toehoorders - klimaatjournalisten - zijn al lang niet meer de eenvoudige ‘neutrale beschouwers’ van vroeger: ze zijn data-experts geworden, maar ook pseudo-academici op het gebied van PFAS, luchtkwaliteit of klimaatadaptatie. Deze journalisten noemen zich klimaatjournalisten en vinden dat het klimaat niet meer als losstaand onderwerp gezien kan worden, maar een dimensie is op eigenlijk álle thema's. Daarnaast zijn innige samenwerkingen met wetenschappers, maatschappelijke organisaties en bewoners steeds belangrijker voor hen.
Klimaatjournalistiek
Omdat klimaatverandering zich niet aan landsgrenzen of disciplines houdt, doen klimaatjournalisten dat ook niet. Samenwerkingen met wetenschappers, maatschappelijke organisaties en internationale vakgenoten zijn van groot belang, zoals het Forever Pollution Project bewijst. In dat project werken 18 Europese redacties samen om PFAS-vervuiling in kaart te brengen. Zij gebruiken daarbij een academische methode die door de Northeastern University (Boston) is ontwikkeld, en worden door dezelfde universiteit begeleid. Het resultaat is “peer-reviewed journalism”; een model gebaseerd op het peer-review model in de wetenschap, waarbij wetenschappers elkaars onderzoeksartikelen checken. Hierdoor is er geen speld tussen te krijgen. En dat geeft de redacties het vertrouwen om er, ieder vanuit hun eigen nationale context, journalistieke producties op te bouwen.
Die academische robuustheid is belangrijk omdat datajournalistiek gevoelig is voor kleine fouten, met soms grote gevolgen. Wie maanden- of zelfs jarenlang diepgravend onderzoek heeft gedaan, wil kosten wat het kost voorkomen dat het werk wordt afgeschreven vanwege methodologische fouten. Soms leidt dat tot een spanningsveld, zoals Anna Solcerova van Hogeschool van Amsterdam (HvA) treffend uitlegt: 'we are here to kill the buzz'. Wetenschappers houden niet van stevige statements (krantenkoppen) en kunnen daarmee het geduld van redacties nog weleens op de proef stellen.
Thermo-staat
Menig klimaatjournalist voelt de druk om niet alleen urgenties te benadrukken, maar ook oplossingen aan te dragen en mensen tot actie aan te zetten. Juist daarom zijn ze geïnteresseerd in samenwerkingen met het publiek, zoals in het project Thermo-staat van Waag Futurelab, De Hogeschool van Amsterdam en VPRO (Argos) wordt vormgeven.
In Thermo-staat gaan we nog een stap verder dan andere klimaatjournalisten, die doorgaans bestaande datasets onderzoeken. Het VPRO-publiek vormt de onderzoeksgemeenschap: door sensoren in hun huizen te plaatsen en hun hitte-ervaringen te delen, dragen zij bij aan het onderzoek naar hitte in huizen. Dat is belangrijk voor klimaatjournalistiek, omdat deze lokale kennis en ervaringen klimaatproblemen grijpbaar maken. We willen weten hoe warm Nederlandse huiskamers worden en wat bewoners, verhuurders en gemeentes doen om de negatieve effecten van hitte in huizen te beperken.
Waag neemt een centrale positie in tussen journalistiek, wetenschap en bewoners. Citizen sensing, de methode die in Waags Smart Citizens Lab centraal staat, vormt de leidraad. Dat betekent dat we in alle fases van het onderzoek samenwerken met het publiek, zodat zij meer grip en handelingsperspectief krijgen. Citizen sensing leidt zo niet alleen tot nieuwe datasets, maar ook tot een grote betrokkenheid van het publiek bij klimaatjournalistiek.
Onze meetgemeenschap zal komende zomer bestaan uit bewoners van de IJmuidense appartementencomplexen Unic, Nieuwe Orion en IJkpunt; zij verzamelen en analyseren data over hun eigen huizen. Daarnaast hebben we jouw ervaring nodig: help duiding te geven aan de data en deel je ervaringen van hitte op het Kenniscloud-platform. Zo werk je samen met journalisten van de VPRO aan nieuwe journalistieke verhalen over hitte. Vanaf juni gaan we aan de slag met de metingen!
Wie trekt er aan het kortste eind? Deel je kennis daarover op de Kenniscloud van Thermo-staat en houd de website van Thermo-staat in de gaten om het project te volgen.
En wil je meer leren over journalistieke co-producties? Sluit je dan aan bij de Stadskenners meetup op donderdag 1 juni in De War in Amersfoort!
