Een overzicht van de fragmenten, met een korte beschrijving, zoals gekozen door Marleen Stikker voor de derde aflevering van VPRO Zomergasten van 2018. Er is een samenvatting van 5 minuten is te vinden op YouTube.
Naast deze lijst van fragmenten is er door de VPRO ook een podcast van deze Zomergasten gemaakt. Die is te vinden op de website van vpro.nl/zomergasten.
De fragmenten
1. Red Pill vs. Blue Pill – The Matrix (1999)
Dit fragment uit de Matrix gaat over de keuze tussen een blauwe pil, gekenmerkt door veiligheid, geluk en zalige onwetendheid, en een rode pil, die een situatie van vrijheid en realiteit schetst, maar ook kennis van pijnlijke waarheden.
De drang tot het kijken onder motorkap is een belangrijk hackersmotief. Het willen weten wat er achter de schermen gebeurt om ook daar invloed op uit te kunnen oefenen en deze situatie bloot te leggen voor een groter publiek. Bekijk hier wat we bij Waag doen.
2. HACKS - Christine Bader (1997)
In HACKS onderzoekt de Oostenrijkse multimedia-kunstenaar Christine Bader wie de computer hacker is en wat hem of haar beweegt. Is de hacker een Robin Hood in cyberspace of een anarchistische onruststoker? Bader spreekt met Nederlandse, Duitse en Amerikaanse communicatie-freaks, die met verschillende soorten netwerkproblemen werken, zoals internet toegankelijk maken voor individuen, een ontmoetingsplek in cyberruimte creëren of een state-of-the-art communicatienetwerk op een 'multimediakunstschip'.
3. We live in public – Ondi Timoner (1999)
Wanneer internetpionier Josh Harris in 1999 zijn streaming tv-netwerk verkoopt, levert hem dat 95 miljoen op. Hij besluit het geld te gebruiken om een sociaal experiment uit te voeren, waarbij honderd bewoners drie maanden lang samenleven in een aangepaste kelder, ergens in New York. Eten, slapen, douchen, wc-bezoek en seks, alles wordt genadeloos vastgelegd door de camera. Regisseur Ondi Timoner was een van de bewoners. Nadat dit experiment op een mislukking is uitgelopen besluit Harris zichzelf en zijn vriendin in hun woning 24 uur per dag met camera's te volgen. Maar ook dit project ontspoort volledig.
'We live in public' wordt gezien als een verre voorloper van Big Brother, maar ook een toekomstvoorspelling over hoe cyberspace er jaren later uit zou zien. Deze voorspelling over het internet kwam voor een groot deel uit en geeft een goede inkijk in de mechanismen van totale surveillance.
4. All Watched Over By The Machines Of Loving Grace - Adam Curtis, BBC (2011)
Deze documentaireserie van Adam Curtis laat zien hoe mensen zijn gekoloniseerd door de machines die ze in de loop der jaren hebben gebouwd. In plaats van de mensheid te bevrijden, stelt hij dat computers onze perceptie van de wereld hebben verdraaid en dat we ons niet realiseren dat we bijna alles gesimplificeerd door de ogen van computers zien en de invloed die dit heeft op onze samenleving.
In de eerste aflevering komt Ayn Rand aan het woord. Ayn Rand wordt veelal gezien als het brein achter het ‘objectivisme’. Een radicaal individualistische stroming, met een blind vertrouwen in technologie dat je veel terugziet bij tech-giganten uit Silicon Valley.
5. Google and the World Brain - Ben Lewis, BBC (2013)
Deze documentaire vertelt het verhaal van het meest ambitieuze project ooit op het internet bedacht. In 2002 begon Google met het scannen van miljoenen boeken in een poging een gigantische wereldwijde bibliotheek te maken met elk bestaand boek. Ze hadden een nog groter doel: een hogere vorm van intelligentie creëren, iets dat HG Wells had voorspeld in zijn essay uit 1937, 'World Brain'.
Maar meer dan de helft van de gescande boeken van Google viel onder het auteursrecht. Auteurs over de hele wereld lanceerden een campagne om Google te stoppen, die in 2011 in een rechtszaal in New York zijn hoogtepunt bereikte.
Het verhaal gaat over kolonisatie van een publiek goed als kennis. Wat voor Father Damia Roure uit de film lijkt op het bijdragen aan 'the commons' blijkt slechts bij te dragen aan Google en drang tot groei.
Lees ook (bevat ook de trailer)
Lees ook
Wil je meer weten over wat 'de commons' inhouden en hoe data hieraan kunnen bijdragen? Bezoek onze DSI talks.
6. Aaron Swartz: The Internet’s Own Boy - Brian Knappenberger (2014)
Aaron Swartz was een 'hacktivist'. Hij streed onder andere voor publieke toegang tot publieke informatie. Schwarz heeft veel betekend voor deze 'open access' beweging. Hij stond aan de wieg van vele initiatieven zoals o.a. Creative Commons, de RSS feed en Reddit.
7. Goodbye Lenin! van Wolfgang Becker (2003)
In 'Good Bye Lenin!' heeft de 21-jarige Alex Kerner een bijzondere reden zich aan de DDR (voormalig Oost-Duitsland) vast te klampen. Zijn alleenstaande moeder - vader is naar het westen overgelopen; zij zet zich sindsdien met hart en ziel in voor de partij - krijgt een hartaanval als ze Alex ziet meelopen in een betoging die zal leiden tot de val van de Muur. Terwijl zij in coma ligt, treedt Erich Honecker af 'wegens gezondheidsredenen', wordt een begin gemaakt met de afbraak van de Muur, zijn de eerste vrije verkiezingen en vindt dochter Ariane een baantje bij Burger King.
Als moeder na acht maanden bijkomt, waarschuwt een arts Alex dat elke vorm van opwinding haar fataal kan worden. Alex besluit tot een leugentje om bestwil: hij recreëert de voormalige socialistische heilstaat in moeders slaapkamer. 'De DDR leeft voort - op 79 vierkante meter.'
8. Gisela May – Mackie Messer
Gisela May (Wetzlar, 31 mei 1924 - Berlijn, 2 december 2016) was een Duitse actrice en zangeres, die vooral bekend werd door haar Brecht-vertolkingen.
Und der Haifisch, der hat Zähne
Und die trägt er im Gesicht
Und Macheath, der hat ein Messer
Doch das Messer sieht man nicht!
En de haai, die had tanden
En die draagt hij in z’n gezicht
En Macheath, die had een mes
Maar dat mes, dat zie je niet!
9. Optische Illusies - M.C. Escher
Maurits Cornelis Escher was een Nederlandse kunstenaar, die bekend is om zijn houtsneden, houtgravures en lithografieën, waarin hij vaak speelde met wiskundige principes. Zijn gravures verbeelden vaak onmogelijke constructies, studies van oneindigheid en in elkaar passende meetkundige patronen die geleidelijk in volstrekt verschillende vormen veranderen.
10. The Good place – Michael Schur (2016)
Door een vergissing belandt de egoïstische en onbeschofte Eleanor Shellstrop na haar dood in de 'The Good Place'. Ze wil er absoluut blijven en besluit daarom een beter mens te worden. Tijdens haar zoektocht komt ze langs allerlei ethische dilemmas.
Ook technologie heeft deze ethische dilemma's in zich. Algoritmes gaan uit van de perfecte uitkomst terwijl deze niet bestaat en altijd onderhevig is aan wereldbeeld over wat goed en slecht is. Technologie is dus niet neutraal.
Het fragment over het Trolley-probleem, waarin de keuze (van technologie) expliciet bij de mens wordt gelegd maakt dit spanningsveld duidelijk. Ook bij de zelfrijdende auto worden er momenteel deze keuzes gemaakt.
Bij Waag gaan we graag zelf aan de slag met sensoren, Arduino’s en soldeerapparaten om de ethische en sociale impact van autonome voertuigen te begrijpen en ervaren. Tijdens de hands-on workshops hacken we een speelgoedauto en maken we er een zelfrijdende auto van.
11. Interview David Bohm
David Bohm was een van de meest vooraanstaande theoretische fysici van zijn generatie en een onverschrokken uitdager van wetenschappelijke orthodoxie. Zijn interesses en invloed reikten veel verder dan de natuurkunde en omarmden biologie, psychologie, filosofie, religie, kunst en de toekomst van de samenleving. Hij neemt hierin een fundamentele positie in over ons denken: vanuit het frame en de bias. Daarnaast stipt hij de noodzaak tot dialoog aan.
"I would say that in my scientific and philosophical work, my main concern has been with understanding the nature of reality in general and of consciousness in particular as a coherent whole, which is never static or complete but which is an unending process of movement and unfoldment...." (David Bohm: Wholeness and the Implicate Order).
12. The Wood Wide Web
The Wood Wide Web is een initiatief van een jonge plantenwetenschapper genaamd Merlin Sheldrake. Sheldrake is een expert in mycorrhiza-schimmels en als zodanig maakt hij deel uit van een onderzoeksrevolutie die de manier waarop we over bossen denken grondig verandert.
Eeuwenlang werden schimmels algemeen beschouwd als schadelijk voor planten, parasieten die ziekte en disfunctie veroorzaken. Meer recentelijk zijn we te weten gekomen dat bepaalde soorten gewone schimmels bestaan in subtiele symbiose met planten, waardoor geen infectie maar verbinding tot stand wordt gebracht. Deze schimmels sturen ragfijne buisjes, hyfen genaamd, die de grond infiltreren en zich op cellulair niveau in de toppen van plantenwortels inweven.
13. Doughnut Economics - Kate Rayworth (2017)
Kate Raworth heeft met haar 'Doughnut Economics' een raamwerk ontwikkeld voor de economie van de 21ste eeuw. Staat ons economische gedrag in dienst van groei en winst of dient het de mens en planeet? Met die vraag ging econoom Kate Raworth, onderzoeker aan het 'Environmental Change Institute' in Oxford, aan de slag. In plaats van opgaande lijnen en stijgende grafieken ontstond een ander ideaalbeeld: onze economie zou moeten functioneren volgens het model van de donut. De donut staat voor een nieuwe circulaire economie waarbij onze economische activiteiten groeien binnen grenzen, in een ideale cirkel.
14. Ada for Mayor - Ada Colau (2018)
Deze documentaire volgt Ada Colau een jaar lang, van haar tijd besteed aan het organiseren van de strijd tegen huisuitzettingen in Barcelona tot de dag dat ze als burgemeester wordt beëdigd. De intieme kroniek - met Colau's eigen videodagboek - en exclusieve toegang tot de innerlijke werking van een nieuw burgerplatform onthult een buitengewone reis waarin twee heersende thema's verenigd zijn: een historische overwinning illustratief voor de politieke veranderingen die plaatsvinden in Zuid-Europa, en de innerlijke strijd van iemand die bang is te worden wat ze zo vaak in twijfel heeft getrokken.
Wat Ada Colau ook laat zien is dat politieke verandering, middels een burgerbeweging die oog heeft voor de commons, vanuit de steden zal komen. Vanuit dit principe werken o.a. gemeente Barcelona, Amsterdam en Waag samen om aan oplossingen die via technologie burgers meer regie geven over hun eigen persoonlijke online data. Bekijk hier hoe DECODE nog meer kan bijdragen aan meer zeggenschap voor burgers.
15. May the Horse Live within Me - Marion Laval-Jeantet & Benoît Mangin (2011)
De voorstelling 'May the Horse Live within Me' is een poging tot biokunst en extreme body art waarin een dierlijk vreemd lichaam, in dit geval een paard, wordt gehybridiseerd met het menselijk lichaam door een injectie van paardenbloed. Verre van een fatale inbraak, zoals die van de mythologische held Midas (die zelfmoord zou hebben gepleegd door het drinken van bloed van stier), is het idee om echt therapeutisch onderzoek uit te voeren, waarbij het bloed van het paard compatibel wordt gemaakt met de mens en een positief effect heeft.
Deze ceremonie van bloedbroederschap roept een debat op over barrières tussen soorten en de veronderstelde prioriteit van mensen boven dieren als het gaat om de rijkdommen van de aarde. Een gedragsonderzoeker, een paard en de twee kunstenaars namen deel aan het één uur durende optreden in Ljubljana, Slovenië op 22 februari 2011. Voorafgaand aan de uitvoering was een inlooptijd van tien dagen nodig voor Marion en het paard om te wennen aan elkaar.
16. OMG there’s a channel – Simone Giertz
Simone Giertz, beter bekend als 'the Queen of shitty robots' weet via haar youtubekanaal miljoenen mensen te bereiken met haar 'maker-mindset'. Haar robots snijden groenten, knippen haar of maken je ‘s ochtends wakker, en werken zelden zoals het moet. Maar daar gaat het juist om.
Zoals ze zelf zegt: "De ware schoonheid van het maken van nutteloze dingen is deze erkenning dat je niet altijd weet wat het beste antwoord is. Het zet die stem in je hoofd uit die je vertelt dat je precies weet hoe de wereld werkt, misschien is een tandenborstelhelm niet het antwoord, maar je stelt in elk geval de vraag."
Bij Waag zit maken in ons DNA. In ons fablab, wetlab en textilelab kun je experimenteren met maken. Ook bieden we hier uitgebreide programma’s in aan waarin je hierin kunt leren en gediplomeerd maker worden.
Ook zetten we al jaren in op maakonderwijs. Via verschillende samenwerkingen zetten we kinderen aan het maken en coachen we leraren in het geven van maakonderwijs.
Wat het niet heeft gehaald?
Geïnteresseerd welke fragmenten uit de longlist de uitzending uiteindelijk niet hebben gehaald? Hier is het lijstje (pdf) met links, als toegift.