Binnen het project Amsterdammers, Maak je Stad! werden buurtbudgetten verdeeld over creatievelingen en ondernemers die iets wilden betekenen voor hun buurt. We blikken nu terug op de eerste serie pilots met buurtbudgetten: wat werkt, en wat werkt niet? Hieronder lees je het verslag van de werksessie Open over Geld. Tijdens de sessie gingen de organisatoren van de pilots samen met de gemeente in gesprek over het belang van transparantie bij het democratisch inzetten van buurtbudgetten.
Als onderdeel van het programma Amsterdammers, Maak je Stad! organiseert Pakhuis de Zwijger een werksessie ‘Open over Geld’. Experts, deelnemers van de buurtbudgetpilots in Amsterdam en het publiek gaan met elkaar in gesprek over het belang om publieke geldstromen transparant en overzichtelijk te maken, zodat er op meer democratische wijze over publiek geld beschikt kan worden.
In lijn met haar agenda Democratisering heeft de huidige coalitie van de gemeente Amsterdam budget vrijgemaakt voor experimenten met buurtbudgetten. In de eerste ronde is 1,5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor experimenten in drie stadsdelen: Nieuw-West, Zuidoost en Noord. In vijf buurten krijgen bewoners op deze manier meer zeggenschap en eigenaarschap over het publieke geld dat in hun buurt uitgegeven wordt. In de komende jaren wordt het budget opgeschaald naar 8,5 miljoen, en in steeds meer buurten wordt met deze budgetten gewerkt. Vanuit het leertraject Amsterdammers, Maak Je Stad! doen Kennisland, Waag en Pakhuis de Zwijger onderzoek naar de verschillen tussen de aanpak in de verschillende buurten, en in het bijzonder naar de samenwerking en relatie tussen ambtenaren en bewoners.
Het democratisch herinrichten van geldstromen
Tijdens de werksessie Open over Geld stond het belang van transparantie en toegankelijkheid in het democratisch beheren van publieke geld centraal. Transparantie en inzicht zijn hierbij cruciaal, liet Marije van den Berg (Democratie in Uitvoering) zien met haar project Geldstromen door de School. Door visueel in kaart te brengen hoe de huidige geldstromen lopen, wordt het (ook voor mensen zonder boekhoudkundige achtergrond) bespreekbaar hoe geld anders of slimmer besteed kan worden. Binnen een buurtbudgetpilot verdelen bewoners het geld over de geselecteerde projecten in hun buurt. Maar om deze vorm van zeggenschap op een democratische en impactvolle manier in te richten, moeten de deelnemers dus wel de informatie hebben om zo’n afweging ook onderbouwd en geïnformeerd te maken. Zo ervaarde Firoosh Azarhoosh (Budgetmonitoring) ook met zijn werk in de Indische Buurt, waar hij - in samenwerking met het stadsdeel en een groep burgers - de (lokale) overheidsbegrotingen in kaart bracht. Geen gemakkelijke klus, maar het is cruciaal om te weten hoe het geld nu wordt geïnvesteerd (en met wat voor resultaat). En dat geldt niet alleen voor burgers: in de discussie blijkt dat het ook voor veel ambtenaren vaak onduidelijk is hoe de geldstromen lopen binnen stad of stadsdeel, en dat inzicht hierin hen kan helpen in hun werk.
Om dat goede gesprek tussen bewoners onderling, en/of tussen bewoners en ambtenaren te begeleiden, gebruikt Fenneke van Deijl (Buurttender) een specifieke methode. Bij een Buurttender schrijft de buurt zelf tenders uit voor interventies die zij belangrijk vinden voor het algemeen belang. De bewoners zijn dan dus gezamenlijk opdrachtgever, en co-beheren zo het geld van de gemeente. Bij het opstellen van een tender blijkt bovendien dat bewoners heel goed in staat zijn om aan te geven wat ze belangrijk vinden voor de buurt, en hierbij een kader op te stellen.
Ook bij de buurtbudgetpilot in stadsdeel Noord zag het Maak je Stad-team dat een geïnformeerd gesprek een belangrijk onderdeel van het kiesproces vormt. In de buurt De Kleine Wereld verdeelden bewoners het gehele buurtbudget over de thema’s die ze belangrijk vinden. Tijdens het buurtfestival werd het budget per thema vervolgens verdeeld over de projecten. Al deze stappen vonden plaats door middel van een gesprek tussen bewoners en ambtenaren. Die mix van mensen bleek cruciaal, omdat verschillende groepen andere soorten kennis en expertise hebben. Zo wist een ambtenaar uit te leggen hoe de huidige geldstromen in het gebied lopen. Door deze informatie pasten sommige bewoners de prioritering van hun plannen aan, omdat ze een completer beeld hadden gekregen van de afweging die gemaakt moest worden.
Op dit moment zijn de buurtbudgetten nog ‘extra’ budgetten, los van de algemene financieringsstromen in de stadsdelen. Maar mocht een deel van het algemene budget ooit door bewoners verdeeld gaan worden, zoals in het voorbeeld van Firoez in de Indische Buurt, dan is er nog een flinke brug te slaan. Mensen eigenaarschap en zeggenschap geven betekent ook dat je ze het overzicht en inzicht moet geven zodat ze gefundeerde keuzes kunnen maken. Transparantie in de begroting en een goed gesprek tussen verschillende betrokkenen zijn daarom essentiële ingrediënten om zeggenschap, gedeeld eigenaarschap en een goede samenwerking met de overheid te doen groeien.
Concrete inzichten voor de buurtbudgetpilots
> Transparantie leidt tot een goed gesprek, en dat leidt tot zeggenschap. Bewoners moeten leren om door een begroting heen te kijken. Wanneer zij inzicht hebben in wat waaraan uitgegeven wordt, kunnen ze bewuster keuzes maken over de verdeling van het buurtbudget.
> Transparantie is ook hard nodig om vertrouwen te creëren. Hoe je die transparantie krijgt is een van de grootste vragen, en daar wordt in de huidige buurtbudget experimenten aan voorbij gegaan. Met de tool Open Poen wordt door het CTO Office gewerkt aan manieren om individuen en kleine initiatieven makkelijker toegang tot geld te bieden. Zo kunnen zij met een pinpas van de overheid op een transparante en inzichtelijke wijze het toegekende budget beheren.
> Hoewel de initiatieven leuk zijn, is er nog geen ruimte voor het ‘echte’ werk. Voor een deel lijkt dat te komen doordat er op dit moment geen geschikte rechtsvorm is om individuen of kleine initiatieven verantwoordelijkheid te geven voor grote bedragen.
> Er zit nog een gat tussen de experimenten en de algemene praktijk. Hoe worden deze manieren om zeggenschap te geven aan bewoners een onderdeel van het algemene beleid?