In het keizerrijk waar de cartografie in hoog aanzien stond, werd een kaart gemaakt van het rijk, een kaart die zo groot werd als het rijk zelf en precies overeenkwam. Dit korte verhaal van Jorge Luis Borges verbindt kunstenaar en politicoloog Sjoerd ter Borg aan zijn werk voor het kunstcollectief Aesthetics of Exclusion. Het collectief van wetenschappers, programmeurs en ontwerpers gebruikt digitale technologieën om visuele patronen van gentrificatie te kunnen herkennen. Zo creëren zij, net als in het verhaal van Borges, een alternatieve kaart van de stad die verleden, heden en toekomst verbeeldt.
Als artist in residence draagt Sjoerd bij aan de missie van planet B, een initiatief van Waag dat bestaat uit expedities waarin burgers, kunstenaars en wetenschappers op gelijke voet samenwerken aan een inclusieve en ecologische toekomst. De komende maanden werkt hij aan een onderzoek naar de wisselwerking tussen Instagram, Streetview en het Amsterdamse straatbeeld.
Hoe onderzoeken jullie als kunstenaarscollectief gentrificatie?
Met behulp van computer vision software en machine learning zoeken we naar visuele patronen in het straatbeeld van steden, die wijzen op gentrificatie. Als bron voor beelden gebruiken we bijvoorbeeld Google Street View, maar ook Instagram. Door naar visuele patronen te kijken onderzoeken we in hoeverre steden homogeniseren, en hoe dat zichtbaar is.
Wat verstaan jullie onder gentrificatie?
Gentrificatie is een breed begrip, en wordt als proces zowel als positieve als negatieve ontwikkeling gezien. Voor ons gaat het niet alleen over bepaalde groepen die uit buurten verdwijnen, maar ook over veranderingen in het straatbeeld, over hoe straten in esthetisch opzicht steeds meer hetzelfde worden. Dan gaat het bijvoorbeeld over objecten die verdwijnen, of juist overal terugkomen.
Een voorbeeld is ons project Beach Umbrella in Zuid-Korea, waar de strandparasol als indicator voor de aanwezigheid van straatverkopers geldt. Door deze parasols op beelden van Google Street View door de tijd heen te lokaliseren, zagen we dat deze meer en meer uit het straatbeeld verdwijnen. Met het verdwijnen van deze parasols en de bijbehorende veranderingen in het straatbeeld, brengen we in beeld hoe de informele straatcultuur plaatsmaakt voor een geregisseerde cultuur en nieuwbouw.
In hoeverre is jullie werk ook een reflectie op de technologie die jullie gebruiken?
Eerst onderzochten we vooral hoe de software die we gebruiken een middel kan zijn om veranderingen in het straatbeeld aan te wijzen. Maar, we zijn deze tools zelf ook meer gaan bevragen. De tools moeten we zien in hun politieke context, zoals Streetview, dat een product van Google is. We denken daarom na over de implicaties van ons gebruik ervan, en willen anderen daar ook toe aanzetten.
De tools die we gebruiken bepalen immers de resultaten van het onderzoek. Een vraag die we dan bijvoorbeeld stellen is: wat gebeurt als je iets gaat categoriseren? Zoals James Bridle schreef in zijn boek New Dark Age: processen van computation vormen de parameters waar wij ons als mensen naar voegen. Die parameters moeten we begrijpen en zichtbaar maken.
Wat ga je onderzoeken als artist in residence?
In het kader van planet B richt ik me op Amsterdam om de relatie tussen de fysieke en online beeldcultuur te onderzoeken. Ik onderzoek plekken waar nieuwe cafés zijn gevestigd, en in hoeverre die het straatbeeld veranderen. Deze nieuwe plekken brengen ook een bepaalde Instagramcultuur met zich mee. Zo onderzoek ik hoe de stad zich digitaal manifesteert. Hoe veranderen de wijken en hoe zie je dat terug in beelden op Instagram? Door de feedbackloop tussen online en offline in kaart te brengen wil ik onderzoeken: is er een mechanisme achter Instagram dat de fysieke ruimte beïnvloedt.
Hoe zie jij planet B als concept?
Voor mij gaat planet B over een realisatie dat hetgeen dat natuurlijk lijkt, niet altijd natuurlijk is. In mijn werk leg ik de keuzes bloot die gemaakt zijn voor stadsinrichting, en welke rol technologie daarin speelt. Door met die keuzemogelijkheden te spelen en verschillende visualisaties te maken, wordt een andere wereld zichtbaar. Dit helpt om alternatieve werelden voor te stellen, en te begrijpen wat er mogelijk is.
Het onderzoek van Aesthetics of Exclusion bestaat uit drie delen: we kijken naar beelden van het verleden om een archief te creëren, we brengen de actuele situatie van het heden in kaart, en uit de omvang van beelden van verleden en heden ontstaan toekomstvisies en maken we simulaties voor de toekomst. Zo ontstaat er een parallelle wereld, een alternatieve kaart van de stad. Hiermee willen we verborgen lagen in het stedelijk weefsel zichtbaar krijgen.
En hier kun je natuurlijk mee experimenteren. Je kunt verschillende toekomsten vormgeven, in lijn met de visie van inwoner A of B. De stad is voor iedereen anders. Je kunt geen binding hebben met elk aspect van een stad, maar een ander waardeert een stad om andere redenen dan jij dat doet. Naar wiens esthetiek kijk je, of luister je? Is er een waarheid, een ideale inrichting van de stad? Wie bepaalt hoe zoiets eruit zou moeten zien? Het stellen van deze vragen is voor mij onderdeel van het project planet B, in dit geval: stadsplaneet B.
Sjoerd ter Borg is namens Aesthetics of Exclusion verbonden aan planet B als artist in residence. Samen met andere kunstenaars maakt zijn onderzoek onderdeel uit van de eerste missie van planet B: het AI Culture Lab. In het AI Culture Lab gaat een interdisciplinair gezelschap van kunstenaars, wetenschappers, technologie-ontwikkelaars, ondernemers en burgers op zoek naar de rol en het potentieel van AI.
Deze residentie is mogelijk gemaakt binnen het European ARTificial Intelligence Lab, met dank aan het Creative Europe programma van de Europese Commissie.
