Blockchain is vooral een technologische hype. Als we de cacao-industrie willen verbeteren, kunnen we beter inzetten op korte, directe handelsketens.
Onze favoriete lekkernij staat symbool voor ontbossing, het verlies van biodiversiteit en erbarmelijke arbeidsomstandigheden: chocolade. Daarom groeit in de industrie, waar jaarlijks 100 miljard dollar in omgaat, de vraag naar eerlijkere productiemethodes. Dit weekend viel in de Volkskrant te lezen dat Tony Chocolonely zijn idealen probeerde te bereiken middels de blockchain. Deze technologie zou de cacao traceerbaar maken, had een consultancybedrijf voor hen bedacht. Het bleek vrijwel onmogelijk.
Het afgelopen jaar heb ik met het Cacaomuseum en Waag de mogelijkheden onderzocht voor een betere samenwerking tussen de spelers in directe handelsketens van de cacaosector — op basis van gelijkheid en vertrouwen — en de rol die blockchain daarin kan spelen.
In onze huidige handelsketens maakt het gebrek aan transparantie het bijna onmogelijk om het product van boer tot consument te volgen. Daardoor weten we niet onder welke omstandigheden, met welke afspraken, via welke leveranciers en, vooral, voor welke prijs het product wordt geproduceerd en vervoerd. Dit laatste is relevanter dan ooit, nu we erachter komen dat de mooie verhalen over zogenaamd eerlijke en duurzame chocolade — die in de grootschalige voedselindustrie verteld worden — vaak twijfelachtig zijn.
Modern kasboekje
Blockchain wordt steeds vaker voorgesteld als dé oplossing om eerlijke duurzame productie en handel te genereren. Het is een modern kasboekje waarin data permanent opgeslagen kunnen worden. De waarde van blockchain zit in het gegeven dat in de blockchain versleutelde informatie niet meer gewijzigd kan worden, en er daardoor ook niet meer mee gesjoemeld kan worden. Kan blockchain ons een eerlijke chocoladereep garanderen?
De belofte van blockchain is dat het de voedselketen traceerbaar, transparant en inclusief maakt. Wanneer gegevens als materialen en hulpmiddelen door iedereen in de blockchain worden vastgelegd, zou elke stap in de keten zichtbaar moeten worden. Blockchain maakt tussenpersonen overbodig en daardoor is het vertrouwen in andere mensen, dat nu een wezenlijke rol in het proces speelt, niet langer nodig. Dat is wat mij betreft ook meteen de meest problematische kant van blockchain.
Om door middel van blockchain de beloofde transparantie te laten ontstaan, is een aanzienlijke hoeveelheid aanvullende technologie nodig, zoals sensoren en software applicaties. Echter, voedselketens zijn niet alleen maar datagedreven, en blockchain zelf is geen kwaliteitssensor. Alle kwaliteitsinformatie die via een blockchain wordt gecommuniceerd, is afkomstig van bronnen en procedures waarvan de betrouwbaarheid afzonderlijk moet worden vastgesteld. Hierdoor ontstaat twijfel. Als er valse informatie aan de keten wordt toegevoegd, maakt het niet uit hoeveel computers de informatie valideren: de toegevoegde informatie blijft onwaar.
Het Nederlandse Moyee Coffee experimenteert ook met blockchain in de koffieketen. Volgens oprichter Guido van Staveren van Dijk dekt ‘blockchain zelf hooguit 5 procent van het gebrek aan transparantie, waarna problemen als privacy, governance, juridische kwesties, belastingen, enzovoort nog aangepakt moeten worden’. Het gaat wat hem betreft over de organisatiestructuur van de toeleveringsketen: ‘Als deze helder is, kunnen kwaliteit, transparantie, vertrouwen en efficiëntie bereikt worden zonder de toepassing van blockchain.’
Korte, directe ketens
Het is dus de vraag of blockchain ooit menselijke systemen kan vervangen voor het verkrijgen van vertrouwen. Blockchain is geen toverstokje voor accurate gegevens of betrouwbare mensen. Er zijn veel sociale mogelijkheden beschikbaar die vertrouwen kunnen waarborgen. Een sleutelrol ligt hiervoor bij korte, directe ketens, en bij de samenwerking tussen mensen en organisaties.
Het succes van deze ketens moet bepaald worden aan de hand van de levensstandaard van boeren en gemeenschappelijke actie van alle spelers in de keten, in plaats van enkel de focus op economische groei. Door het minimale aantal tussenpersonen in directe ketens kunnen duurzame vertrouwensrelatie worden opgebouwd. Door mensen uit verschillende continenten met elkaar te verbinden kan een voedselketen als die van cacao transparanter gemaakt worden en daardoor ontstaat er vertrouwen.
Juist die intermenselijke kant van de keten kan nooit door blockchain worden opgevuld. Als we langetermijnverandering in voedselvoorzieningsketens willen bereiken, moet de volledige organisatie aangepakt worden, in plaats van ons te laten verblinden door een nieuwe technologische hype in het huidige systeem. Deze menselijke en inzichtelijke ketens kunnen ervoor zorgen dat iedereen – de goede boer, de eerlijke handelaar en de bewuste consument – ervan op aan kan dat een reep eerlijk geproduceerd wordt.
Download hier mijn uitgebreidere rapport (Engelstalig, pdf) over vertrouwen, samenwerking en blockchain in de cacao in Costa Rica.
