Waag werkt aan de Public Stack: een verzameling open, eerlijke en inclusieve technologieën die niet zijn gebaseerd op commerciële verdienmodellen, maar op publieke waarden. In elke laag van de ‘stack’ of stapel zijn alternatieven te vinden voor de diensten die we veel gebruiken, zoals die van Google - maar dan niet gebaseerd op extractieve businessmodellen. We ‘betalen’ nu namelijk nog te vaak met onze persoonsgegevens voor online diensten en content. Dat kan en moet anders.
Een van Waags doelen is zoveel mogelijk mensen te inspireren hun technologiegebruik te baseren op de principes van de Public Stack. Zo repareren we het internet en wordt het een plek waar waarden als veiligheid en vrijheid belangrijker zijn dan commercieel gewin. Maar: daarvoor moet Waag ook kritisch naar zichzelf kijken. Welke digitale diensten houden we, en welke gaan we vervangen? Want in onze zoektocht naar een open, eerlijke en inclusieve digitale ruimte, gebruiken ook wij nog technologie die publieke waarden niet onderschrijft.
De Digitale Spoelkeuken
Om de diensten waar Waag gebruik van maakt te toetsen op publiek waarden, hanteren we de Digitale Spoelkeuken van PublicSpaces. PublicSpaces is een collectief van Nederlandse instanties, waaronder VPRO, Koninklijke Bibliotheek en Waag, dat samenwerkt aan een veilige digitale openbare ruimte. In het PublicSpaces-manifest stelden we de waarden op waaraan digitale technologie moet voldoen. Met de Digitale Spoelkeuken worden digitale diensten aan de hand van een set vragen getoetst op het gebied van ‘open’, ‘transparent’, ‘aansprakelijk’, ‘soeverein’ en ‘gebruikersgericht’. Vervolgens komt de uitdaging: in de transformatiefase vervangen we de slecht scorende diensten voor betere alternatieven.
Selectie van de diensten
Om de aannames over de diensten die we gebruiken op de proef te stellen, heeft Waag in de toetsfase een mix aan diensten door de Digitale Spoelkeuken gehaald: vijf diensten waarvan we vermoeden dat ze slecht scoren en dus aan vervanging toe zijn, en vijf waarvan we denken dat ze aansluiten op onze kernwaarden. Dit zijn Zoom, Mailchimp, Trello, Miro en Eventbrite (aan vervanging toe), Jitsi, RocketChat, Matomo, NextCloud en Zimbra (gebaseerd op publieke waarden).
In de Spoelkeuken wordt een totaalscore gegenereerd voor de organisatie, op basis van hoe de getoetste diensten scoren. Het is goed hierbij op te merken dat de totaalscore niet helemaal representatief is voor Waag, omdat het slechts een selectie is van de tools die ze gebruikt (5 ‘slechte’ en 5 ‘goede’). Het laat dus niet zien in welke mate we gebruik maken van de diensten. We bellen bijvoorbeeld vaker via Jitsi dan via Zoom. Wel is de totaalscore een goede indicator, en een incentive om te blijven verbeteren.
Zelftoetsen
Bij de Digitale Spoelkeuken vult de deelnemende partij zelf het scoreformulier in voor de beoordeling van digitale diensten. Dezelfde dienst kan dus anders scoren per deelnemer. Dit brengt de vraag op of het niet beter is om de score door een expert op het gebied van dataverwerking in te laten vullen, voor een meer objectieve beoordeling. Er is juist gekozen voor zelftoetsen omdat er een grote meerwaarde zit in het zelf op onderzoek uitgaan. Het doorspitten van privacy statements en gebruikersfora is niet volledig accuraat, maar het maakt je wel bewust van wat een dienst inhoudt, en hoe je deze beter kunt inzetten of vervangen.
Gebruik
De score van een tool is ook afhankelijk van hoe deze wordt gebruikt. Bij veel diensten kunnen we ervoor kiezen om enkel de hoognodige informatie als een naam en e-mailadres aan deelnemers te vragen. Dit doet Waag dan ook. Ook biedt beeldbeldienst Jitsi de mogelijkheid om het systeem op een eigen server te laten draaien. Dit hebben wij binnen Waag opgezet, en dit verhoogt de privacy van de dienst enorm omdat daarmee onze data niet extern wordt opgeslagen. We horen je denken, waarom gebruikt Waag dan nog steeds Zoom? Helaas is de stabiliteit van Jitsi nog niet zoals die van Zoom: bij meer dan acht deelnemers aan een gesprek beginnen beelden weg te vallen of is er geluidsverlies. Daarbij zijn veel partners gewend aan de interface van Zoom en is Jitsi vaak even schakelen. We proberen Jitsi in te zetten wanneer we kunnen, maar soms is Zoom simpelweg gebruiksvriendelijker. Een ander voorbeeld van aangepast gebruik is Motomo, ons web tracking-alternatief voor Google Analytics. Hierbij maken wij gebruik van de functionaliteit om het IP-adres van bezoekers te anonimiseren, zodat gebruikersdata niet te traceren zijn naar een computer.
Bevindingen en vervolgstappen
In grote lijnen zijn onze verwachtingen over welke diensten wel en niet goed zouden scoren uitgekomen. Maar door de documentatie van de digitale diensten er nog eens bij gepakt te hebben, zijn we wel aan belangrijke eigenschappen herinnerd. Zo ondersteunen bijvoorbeeld zowel Zoom als Jitsi end-to-end encryptie, maar staat dit bij allebei de diensten standaard uitgeschakeld. In bepaalde mate kunnen we diensten dus beter benutten, maar soms is het tijd om ze te vervangen.
In de Digitale Spoelkeuken volgt na de toetsfase dan ook de transformatiefase. Binnen de PublicSpaces-coalitie houden wij elkaar up-to-date over het verbeteren van de stack, en vervangen we doorlopend de extractieve diensten. Houd onze website en die van PublicSpaces in de gaten om op de hoogte te blijven van de voortgang. Of denk mee over een openbare digitale ruimte tijdens de PublicSpaces-conferentie!
PublicSpaces Conferentie 2022: The Time is NOW!
Wil jij meepraten over de toekomst van het internet? Kom dan op 17 en 18 mei naar de PublicSpaces-conferentie in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Honderden professionals, experts, politici en beleidsmakers uit heel Europa slaan de handen ineen om te werken aan een digitaal ecosysteem gebaseerd op publieke waarden. Tijdens deze twee dagen is er speciale aandacht voor de Digitale Spoelkeuken en kun jij ook jouw digitale diensten toetsen.
Feedback
We zijn benieuwd hoe onze boodschap overkomt! Laat horen wat jij van dit artikel vindt, zodat wij onze communicatie kunnen verbeteren.
