Burgerwetenschap in een notendop: inwoners die de leefomgeving in kaart brengen, om deze vervolgens te verbeteren. Nederland kent steeds meer burgermeetiniatieven die zich hiermee bezighouden. Maar ondanks dat er veel gebeurt op het gebied van burgerwetenschap, blijft het een uitdaging om de sprong te maken naar duurzame samenwerkingen met bijvoorbeeld overheidsinstanties. Bij de allereerste Staat van de Burgerwetenschap-meetup op 24 mei 2022, brachten wij burgerwetenschappers, beleidsmakers en wetenschappers samen in de Waag om te reflecteren op de impact van burgerwetenschap. Centraal thema tijdens deze avond was ‘luchtkwaliteit’.
Voor een volle zaal begeleidde Judith Veenkamp van Waag een panelgesprek waarin Harmen Zijp (Meet je Stad), Teus Hagen (Behoud de Parel) en Hester Volten (RIVM) met elkaar in gesprek gingen. Harmen en Teus zijn bevlogen burgerwetenschappers met beide een leidende rol binnen een burgermeetinitiatief. Hester is de laatste jaren uitgegroeid tot dé specialist op het gebied van burgerwetenschap binnen het RIVM.
Waarom burgerwetenschap?
“Hé wat leuk, ik kan iets meten. Te gek!”. Harmen van Meet Je Stad ervaart een sterke intrinsieke motivatie voor burgerwetenschap. Harmen heeft een achtergrond in de kunstwereld en observeert een onnodig verschil tussen het maatschappelijk veld van de kunsten en die van de kenniswereld. Hij ziet dat de kunst “een heel divers landschap kent van amateurgroepen en professionals”, terwijl als je naar kennis kijkt, “dan staat er eigenlijk alleen de ivoren toren, eenzaam in het landschap”. Het is belangrijk dat die ivoren toren van kennis allemaal kleine gebouwtjes, schuurtjes en andere constructies om zich heen verzamelt.
Hesters eerste ontmoeting met burgerwetenschap was het project iSPEX. Hierin werden iPhones omgetoverd tot meetinstrumenten voor fijnstof. Al snel had ze door: “citizen science, dat is de toekomst”. Bij het RIVM lanceerde ze het kennisportaal Samen Meten, dat momenteel de grootste verzamelplaats van burgerwetenschappelijke kennis en meetgegevens in Nederland is. Refererend aan de ivoren toren die Harmen ziet, benadrukt ze hoe belangrijk het voor het RIVM is om daaruit te klimmen. Er is zóveel kennis beschikbaar in de maatschappij, daarvoor móet het RIVM zich wel openen.
Eendracht maakt macht, maar hoe?
Waag onderzoekt wat ervoor nodig is om een duurzame samenwerking tussen burgerwetenschappers en overheden tot stand te brengen. De meetgegevens die burgerwetenschappers verzamelen, leiden nog nauwelijks tot ander beleid. Volgens Teus zouden overheidsinstanties zich aan het begin van een burgerwetenschapsproject moeten conformeren aan de uitkomsten ervan. Harmen heeft daarvoor in Amersfoort een methode gevonden: “we staan op het punt om een samenwerking aan te gaan waarin de gemeente Amersfoort een abonnement neemt op Meet je Stad”. De gemeente betaalt dan abonnementskosten in ruil voor toegang tot de meetgegevens en de verzekering dat het meetnetwerk goed wordt onderhouden.
Alle panelleden erkennen de waarde van regelmatige kennisdeling. Harmen zegt over zijn samenwerking met de gemeente Amersfoort: “Elke 3 weken zitten we een uurtje bij elkaar. Er is geen agenda, er wordt niet genotuleerd”. Zo krijgt hij op een heel ander niveau inzicht in wat er bij een instantie zoals de gemeente speelt. De regelmatige contactmomenten geeft ook de gemeente meer ruimte om het burgermeetinitiatief te evalueren, op waarde te schatten en te leren vertrouwen. Vervolgens kan er veel beter worden meegedacht met elkaar.
Wat is het resultaat?
Sinds 2016 helpt Waag bewoners in de IJmond-regio met het meten van de luchtkwaliteit. We zien natuurlijk het liefst dat die metingen heel snel tot veranderingen leiden, maar in de praktijk moet je volgens Hester erkennen dat “resultaat langzaam wordt opgebouwd en langzaam draagvlak krijgt”. Gespreksleider Judith, die zelf ook betrokken is bij Hollandse Luchten, vertelt dat het er om gaat dat je met elkaar op dezelfde bladzijde komt; dat je volwaardig gesprekspartner wordt. “Collectiviteit helpt daarbij enorm,” volgens Teus. Hoe meer mensen ermee bezig gaan, hoe verder je komt. Dat er veel gebeurd is in de afgelopen 10 jaar, sinds Hester in 2013 kennismaakte met de burgerwetenschap, is moeilijk te ontkennen. Het Samen Meten platform en de populariteit van de Samen Meten Nieuwsbrief zijn hier manifestaties van.
Genoeg gepraat, tijd voor workshops!
Tijdens de avond stonden ook nog workshops op het programma. Na een korte pauze verdeelden alle aanwezigen zich daarom over de ruimte, om een de workshops bij de te wonen. Lotte Sluijs hoste een workshop over het aflezen van korstmossen als indicator voor luchtkwaliteit. Imme Ruarus faciliteerde een workshop over datafysicalisatie: het creëren van alternatieve-, tastbare representaties van data. Hester en Teije Terhorst namen het voortouw in een workshop over het ontwikkelen van een meetstrategie. Als basis voor deze meetstrategie werd het raamwerk uit de Citizen Sensing Toolkit (pagina 9) gebruikt.
Het enthousiasme onder de aanwezigen was constant voelbaar en de avond werd afgesloten met een gezellige borrel. In het najaar organiseert Waag de volgende meetup. Houd daarvoor de MeetUp pagina van het Smart Citizens Lab in de gaten!
