Recentelijk was ik te gast als spreker op de bootcamp 'Smart Cities & The Ethics of Things' in Den Haag, namens het Smart Citizens Lab.
Een bekend ethisch dilemma dat gebruikt wordt om de problemen die kleven aan de slimme stad (en de zelfrijdende auto) te beschrijven, is het zogenaamde ‘trolleyprobleem’. Een niet te stoppen tram raast over het spoor en kan twee kanten op, op het ene spoor raakt deze één persoon, op het andere vijf. Degene die de wissel moet bedienen staat voor een onmogelijke keuze. Op de bijeenkomst stelde Jeroen van der Hoven van de TU Delft: dit is geen keuze, maar gewoon slecht ontwerp! Het ethische dilemma komt voort uit de ontwerpkeuzes die in een eerder stadium zijn gemaakt.
Dit voorbeeld was onderdeel van een langer betoog dat Jeroen hield tijdens de cursus. Studenten werden er uitgedaagd om de onderliggende waarden te bevragen bij de keuzes die gemaakt worden als het gaat over de technologie die gebruikt wordt in de slimme stad.
Veel belangrijke filosofen hebben in het verleden al vragen gesteld over wat een stad goed en eerlijk maakt. Het lijkt er inmiddels op dat deze vragen worden beantwoord vanuit Silicon Valley—niet vanuit een democratisch debat, maar door technologie op de markt te brengen waarin de ethische afwegingen al voor ons zijn gemaakt.
We moeten ons realiseren dat technologie niet neutraal is. Het punt dat Jeroen maakte op de bootcamp heb ik daarom nog maar eens dunnetjes over gedaan. Bekijk bijvoorbeeld het ogenschijnlijke onschuldige voorbeeld van de lage viaducten in Brooklyn (New York). Deze werden opzettelijk zo ontworpen, om het openbaar vervoer vanuit armere delen van de stad naar de rijkere kusten onmogelijk te maken. Bussen kunnen er simpelweg niet door.
Dit soort ontwerpkeuzes wordt nog steeds gemaakt, hoewel misschien niet met zo’n duidelijk racistisch motief als bovenstaand voorbeeld. Kijken we bijvoorbeeld naar het openbaar vervoer in Nederland, dan konden we vroeger iemand laten meereizen door simpelweg een extra stempel te zetten op een strippenkaart. Nu heeft iedereen een eigen vervoersbewijs nodig, waardoor het systeem individualistischer en minder sociaal is geworden. En dan heb ik het nog niet over de afsluiting van de mooie nieuwe treinstations (gebouwd of gerenoveerd met publiek geld!) die niet meer toegankelijk zijn zonder een kaartje te kopen.
Vanuit een praktische aanpak, wil ik graag laten zien hoe er ook gewerkt kan worden aan een open, eerlijke en inclusieve technologie voor sociale innovatie, in projecten als DECODE en Clarity; of om de overheid zelf weer de ontwikkelingskennis in huis te laten halen, in Code for NL en Beta-lab, of om de rol van burgers te vergroten in het besluitvormingsproces, zoals het Smart Citizens Lab en eParticipatietools.
Daarbij wil ik graag wegblijven van de retoriek die lijkt te impliceren dat het alternatief voor de ‘Smart City’ een domme stad zou zijn. Ik zou liever willen dat we ons richten op een stad waarin mensen, bedrijven, wetenschap en overheid worden aangemoedigd om verantwoorde keuzes te maken. Volgend jaar houden we in Amsterdam het We Make The City-festival, waar het doel is om iedereen een podium te bieden die wil bijdragen aan leefbaardere stad en die sociale innovatie even hoog op de agenda heeft staan als bedrijfsinnovatie.
