De stijging van de zorgkosten is een wereldwijd probleem. Mogelijkheden om de kosten te verlagen worden verkend door beleidsmakers. Een van die mogelijkheden is het verplaatsen van ziekenhuiszorg naar de minder kostbare eerstelijnsomgeving van de huisarts en naar de thuisomgeving van de patiënt zelf. In het debat over deze transitie en het effect ervan op de kwaliteit en beschikbaarheid van zorg, reflecteert men op persoonlijke gevolgen voor zowel patiënt als zorgprofessional. Maar houdt men ook “culturele” implicaties ervan in de gaten?
Met cultuur, bedoel ik alle gewoonten, gebruiken en sociaal gedrag van een specifieke groep mensen of samenleving. Deze culturen worden vaak op nationaal niveau benaderd, maar zijn er daarbinnen ook culturele contexten te onderscheiden? Kunnen we de thuisomgeving en ziekenhuizen bijvoorbeeld ook als culturele context zien? Aangezien het huis en het ziekenhuis zeer verschillende gewoonten, gebruiken en sociaal gedrag vertegenwoordigen, is mijn antwoord: "Ja, dat kan".
We moeten erkennen dat een verschuiving van de zorgvoorziening naar de thuisomgeving alleen werkt als de patiënt of gebruiker het in de culturele context van thuis accepteert. Door het volgende te doen wanneer je een ziekenhuis bezoekt, snap je direct waarom deze context belangrijk is voor wat jij als persoon acceptabel vindt.
Stel je voor dat je thuis ziekenhuiszorg nodig zou hebben. Kijk dan eens wat er daar allemaal in de kamers en gangen staat, rolt en bliept. Zijn dit objecten, gereedschappen of apparaten waarvan je denkt: "Dat lijkt me enig staan naast mijn koffietafel in de woonkamer?" Of denk eens hoe het zou zijn als je slaapkamer eruit zou met een infuuspomp naast je bed of beademingsapparatuur? Is dat aantrekkelijk? Dit klinkt misschien een beetje als een grap omdat het zo onvoorstelbaar is. Toch lijken we in deze richting te bewegen. Wat vinden we van dit soort zorg in huis? Wat gaat het betekenen voor onze relatie met onze thuisomgeving?
Het in huis halen van van ziekenhuiszorg moet duidelijk geen kwestie zijn van kopiëren en plakken. De verandering brengt namelijk nieuwe ontwerpuitdagingen met zich mee die overweging en aandacht verdienen. Afgelopen zomer heeft Waag de HOSPITAbLe meubelverzameling van Lab 4 Living (UK) mogen exposeren. Zonder uitspraak te doen over wenselijkheid van verplaatsing van ziekenhuiszorg naar de thuisomgeving, presenteert deze collectie werken waarin huis- en ziekenhuiscultuur samensmelt.
Deze voorwerpen waren niet bedoeld als gebruiksvoorwerpen, maar meer als speculatieve werken om aannames en opvattingen over de rol van objecten in het dagelijks leven te verkennen. Zo was er een huiselijk nachtkastje dat om de zoveel tijd een piepje liet horen. Zo’n geluid is typerend voor veel medische apparatuur maar zouden we dat thuis ook willen en accepteren? Dit object zette de bezoeker aan het denken over de wenselijkheid van dit soort piepjes in de thuisomgeving. Door onszelf en anderen deze objecten te laten zien en ervaren, komt er een gesprek op gang. Dit gesprek stelt ons beter in staat om toekomstige zorgaanbod in de thuisomgeving op een passende manier vorm te geven.
Het is duidelijk dat het niet genoeg is om design voor gezondheidszorg als een functionele uitdaging te benaderen. Als gezondheidzorg naar de thuisomgeving verschuift wordt de behoefte aan een ‘users-as-designers’-aanpak onmisbaar. Hierbij moeten we ook de culturele implicaties beseffen van het verschuiven van de zorg naar de thuisomgeving. Het presenteren van ‘critical design’, zoals de HOSPITAbLe-collectie helpt ons hierbij. Het helpt ons te reflecteren op de mogelijke richting van ontwerpen voor de zorg. Zo biedt design niet alleen een aanpak om te komen tot pragmatische oplossingen, maar wordt design ook een middel om vooruit te kijken, beter te begrijpen, en om onze aannames en opties voor gezondheidszorg van de toekomst te verkennen.
De HOSPITAbLe-collectie is ontworpen door Paul Chamberlain (Lab 4 Living). Paul is hoogleraar ontwerp en hoofd van het kunst- en designonderzoekscentrum van de Sheffield Hallam Universiteit. Technisch ontwerp en productie is gedaan door Tom Maisey.
