Deze bijdrage van Frank Kresin verscheen eerder als gastcolumn bij SURF Space.
Wie heeft ooit bedacht dat leren een activiteit van de geest is? Dat zitten, luisteren, lezen en contemplatie de voorwaarden zijn om nieuwe kennis te verwerven? Fout! Leren is een zaak van het hele lichaam. Hoe je zit, staat en beweegt, en waar je dat doet, heeft een grote invloed op wat je leert. Hoe meer gebieden van de hersenen zijn betrokken bij het ervaren van nieuwe dingen, hoe groter de kans dat je het geleerde onthoudt. Dat vraagt om nieuwe leersituaties, nieuwe lesruimtes, en wellicht zelfs een nieuwe didactiek.
Embodied Cognition
Volgens de computermetafoor van ons brein, populair sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw, is de menselijke geest vooral een machine die informatie verwerkt. Onderzoek naar embodied cognition, een stroming in de psychologie, laat echter zien dat cognitieve processen, zoals denken, waarnemen, taalbegrip, herinneren en leren sterk verbonden zijn met wat er in de rest van het lichaam gebeurt. Cognitie is ‘belichaamd’, en de toestand van ons lichaam is van grote invloed op ons leren.
“Onze gedachten worden beperkt en beïnvloed door de kenmerken van ons lichaam. Wat je met je arm of been doet, is mede bepalend voor de manier waarop je waarneemt, denkt en onthoudt.” - Art Glenberg (University of Wisconsin, VS).
De zin 'Jan aait de hond' activeert niet alleen abstracte kennis maar ook de sensomotorische hersengebieden die betrokken zijn bij de aaibeweging. We gebruiken die hersenactiviteit vervolgens om de situatie die in de zin wordt beschreven in ons hoofd te simuleren. Dat kun je ook omdraaien: bij embodied learning is het startpunt de sensomotorische activiteit, een lichamelijke handeling, en het effect verbeterde betekenisverwerving en kennisontwikkeling.
Leren met je lichaam
In het formele onderwijs ligt de nadruk op kennisontwikkeling door je hoofd te gebruiken. Hier staat ervaringsgericht leren tegenover, dat veelal plaatsvindt in niet-formele leersituaties. Kijk naar de manier waarop een kind een bal leert vangen of leert fietsen. Dat leert het niet uit een boekje. Op de middelbare school en daarna is dit ervaringsleren echter niet vanzelfsprekend meer. Dit terwijl ook abstracte kennis eenvoudiger wordt verworven wanneer we de basisbegrippen en –relaties met ons eigen lichaam ervaren. Denk bijvoorbeeld aan het begrijpen van wiskundige formules, chemische reacties en de werking van onze democratie.
Smallab
Leren met je lichaam is niet nieuw – tijdens het spelen gebruik je je hele lichaam en ontwikkel je fysieke en cognitieve vaardigheden die je kunt inzetten gedurende de rest van je leven. Het expliciet benoemen en het erkennen van de effectiviteit ervan en de bevordering van het gebruik van het lichaam als interface in het onderwijs is dat wel.
Cilinder-Trap-Wip
Het afgelopen jaar heeft het Creative Learning Lab van Waag met Kennisnet en COMMIT /Play designonderzoek gedaan naar embodied learning. We ontwikkelden het Superhelden Eiland voor de basisschool waarin scholieren op een speelse manier taalles krijgen, en de Mood Room die middelbare scholieren helpt om hun emoties te delen. En recent, met kunstenares en onderzoeker Marloeke van der Vlugt, de embodied learning installatie Cilinder-Trap-Wip.
De installatie bestaat uit balansobjecten in combinatie met een Kinect die de positie en de houding van de leerling bepaalt. De gebruiker, die zijn best doet om balans te vinden en te houden, krijgt opdrachten om verschillende (power)poses aan te nemen of samen te werken. Dat wordt steeds moeilijker. Door Clinder Trap Wip te ervaren, staan studenten sterker in hun schoenen, leren ze samen te werken en verbreden ze hun comfort zone. Daarnaast staan ze – naar eigen zeggen – meer open voor het leren van andere zaken. Gebruikers zijn enthousiast en tijdens Dé Onderwijsdagen kun je de objecten zelf uitproberen.
Toekomst
We staan nog maar aan het begin van deze ontwikkeling. Academisch bewijsmateriaal is slechts mondjesmaat beschikbaar en toepassingen zijn schaars. Dat gaat nu snel veranderen. Het uitgangspunt, dat het lichaam van grote invloed is op het leerproces, is onomstreden. Ik kan me daarom geen educatieve toekomst voorstellen waarin embodied learning geen belangrijke rol speelt. Hoog tijd dat we hiermee in het onderwijs gaan experimenteren, de resultaten delen, en het leren met je lichaam verder verbeteren.
