Wanneer je Waag zegt, denk je aan de Digitale Stad, en aan Marleen Stikker. Maar Waag is niet alleen één persoon: ‘Er zit een enorme beweging omheen’. De vele mensen om Waag heen, met dezelfde kritische blik op technologie en een makersmentaliteit, maken de organisatie. Wie zijn die mensen en wat drijft hen? Marleen Stikker over 30 jaar Waag en onze impact als maatschappij, collectief en beweging.
Waag als community
‘We zijn begonnen als Maatschappij voor Oude en Nieuwe Media. Ik zocht samen met Caroline Nevejan, met wie ik de Waag begon, naar een naam: zijn we een stichting? Zijn we een platform? Zijn we een medialab? We kozen voor ‘maatschappij’ om uit te drukken dat wij beide voortkomen uit een sociale beweging rond tactische media. Hiermee doelden we specifiek op het samenspel van mensen die iets gezamenlijk nastreven en verantwoordelijkheid nemen.’
‘Een belangrijke drijfveer van de mensen rondom Waag is dat wij een rechtvaardige, open, sociale samenleving willen waar mensen de vaardigheden hebben om hun eigen toekomst in te kunnen richten. Niet per se als individu, maar met name als collectief. Daarbij vinden wij het belangrijk dat technologie toegankelijk is en dat het beheer van de productiemiddelen en infrastructuur in handen van de gemeenschap blijft.’
De Waag-mentaliteit
Om de vraagstukken van deze tijd te kunnen beantwoorden is een veelzijdigheid aan capaciteiten nodig. ‘Daarom brengen we veel verschillende achtergronden samen: ontwerpers, ontwikkelaars, wetenschappers en kunstenaars. Bij Waag komen culturele, sociale, economische en technologische aspecten samen.’
'Er is een grote diversiteit aan capaciteiten nodig om de vraagstukken van deze tijd aan te kunnen. Daarom brengen we in de Waag een grote diversiteit aan achtergronden samen: ontwerpers, ontwikkelaars, wetenschappers, kunstenaars, domeindeskundigen of een combinatie daarvan. Bij Waag komen culturele, sociale, economische en technologische aspecten samen.’
‘Mensen in en rondom Waag zijn ontdekkers met een makersmentaliteit, die niet snel onder de indruk zijn van nieuwe technologie. Ze voelen zich eerder uitgedaagd door de black box: ze willen weten hoe dit werkt. Mensen die een creatieve inborst hebben, er goede energie instoppen en mensen meekrijgen. Change agents wordt het ook wel genoemd, mensen die durf en moed hebben om iets aan te pakken. Dit zijn mensen die hiermee ook graag anderen aansteken, anderen inspireren. Mensen die graag kennis delen en hun manier van werken delen, omdat je samen meer impact hebt.’
De samenleving is ons laboratorium
Sinds 2020 is Waag een Futurelab, een functie die gecreëerd is binnen de culturele basisinfrastructuur van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. ‘Waag is natuurlijk altijd al een Futurelab geweest. Die functie past goed bij ons. We houden ons voortdurend bezig met opkomende technologie en de toekomst van onze samenleving, waarbij de samenleving zelf het laboratorium is.'
'Je kunt de toekomst niet vormgeven zonder betrokkenheid en eigenaarschap van de samenleving. Dat zit diepgeworteld in ons denken.'
'Technologische ontwikkelingen zijn altijd een vertaling van maatschappelijke vraagstukken. Het gevaar is de scheve machtsverhouding die ontstaat als technologie in handen is van private partijen of overheden. Je kunt de toekomst niet vormgeven zonder betrokkenheid en eigenaarschap van de samenleving. Dat zit diepgeworteld in ons denken.’
‘Een heel belangrijk aspect is de rol van artistiek onderzoek en de relatie met wetenschap. Artistiek onderzoek bevraagt de menselijke conditie, de onderliggende culturele aannames en verhalen. Het kan ongemakkelijke waarheden blootleggen en de verbeelding stimuleren. Wetenschappers en kunstenaars hebben elkaar vanuit hun verschillende perspectieven veel te melden, daarom is die dynamiek zo interessant. Wij zien absoluut de meerwaarde ervan om die verschillende vormen en vaardigheden bij elkaar te brengen.’
‘Ook life sciences en biotechnologie verkennen we samen met kunstenaars, burgers en wetenschappers. Dat is een enorme verrijking. Wij hebben daarin dezelfde houding: open the black box, hoe zit dit in elkaar? En hoe krijgen we daar dan vat op? We willen zorgen dat de samenleving een goede kennispositie heeft, de benodigde vaardigheden kan ontwikkelen en dat kan verbinden met verbeelding en met betekenis. Dat is wat ons drijft.’
Veranderingen in de maatschappij
‘De Digitale Stad is opgericht vlak na de val van de muur. Een moment waarop in het westen triomfantelijk werd geconcludeerd dat het kapitalisme de winnaar was en de markt vrij spel moest krijgen. De timing voor een pleidooi voor een digitaal publiek domein kon niet ongelukkiger zijn. In Den Haag was men druk om alles naar de markt te brengen:, zorg, water, energie, kinderopvang. Alles werd geprivatiseerd. Met een programma als FAQ publiek domein 2.0 was onze boodschap dat een overheid de verantwoordelijkheid heeft om digitale gemeenschapsvoorzieningen te borgen. Een boodschap die alleen maar relevanter is geworden.’
'Met manifesten, hackathons en creatieve interventies is het ons grotendeels gelukt om het digitale publieke domein weer op de agenda te krijgen.'
‘De discussie over publieke waarden loopt als een rode draad door alles wat we doen: van Tada tot DECODE, tot de Staat van het internet, je kan het zo gek niet bedenken. We hebben allerlei vormen van argumentaties opgebouwd en talloze manieren gezocht om het debat hierover te voeren. We hebben manifesten geschreven, hackathons georganiseerd en creatieve interventies gebouwd. Daarmee is het ons grotendeels gelukt om het digitale publieke domein weer op de agenda te krijgen. In Amsterdam is een motie aangenomen om digitaal autonoom en soeverein te zijn. En met de komst van Alexandra van Huffelen als staatssecretaris Digitale Zaken werden dingen als publieke waarden in het digitale domein genoemd in beleid. Daar hebben we absoluut invloed gehad.'
Waag werkt aanstekelijk
‘We zien dat ons werk steeds meer opvolging krijgt. Tegelijkertijd zien we dat de politieke situatie enorm is verslechterd. Dat is een vreemde gewaarwording, dat het eerst enorm slecht moet gaan voordat men politiek bereid is open te staan voor alternatieven. Dat is iets waar we flink aan moeten werken, om die can do houding aan te wakkeren en collectief tot een handelingsperspectief te komen. Daar werken wij bijvoorbeeld aan met Teacher Maker Camps, met een MOOC over het internet repareren, en met een minor voor HvA-studenten. De beweging rondom Waag en haar missie is de afgelopen 30 jaar vele malen sterker geworden. Dat voelt als een echte doorbraak.’
‘Daarbij is het fantastisch om te zien hoe allerlei mensen die in de afgelopen 30 jaar bij Waag hebben gewerkt ook ons verhaal en onze missie meenemen naar andere omgevingen, naar andere plekken in de samenleving. Ik ben enorm dankbaar voor hoe al deze mensen bij hebben gedragen aan Waag, en ik voel me ongelooflijk geïnspireerd door hoe zij onze gedeelde missie verder brengen.’
