Špela Petrič werkt als artist in residence bij Waag aan de interactie tussen planten, machines en mensen.
Ha Špela, binnen welk project werk je momenteel bij Waag?
Ik ben onderdeel van Smart Hybrid Forms. We werken samen met de biofysica faculteit van de Vrije Universiteit Amsterdam en de Gerrit Rietveld Academie. V2_ en Zone2Source zijn ook partners. Smart Hybrid Forms verkent de maatschappelijke en culturele betekenis van de samenwerking tussen kunst en wetenschap, met een speciale focus op de relatie tussen planten en machines.
Het uitgangspunt voor mij was de vraag: wat zou het behelzen om een kunstmatige intelligentie (AI) te maken dat denkt als een plant? Het idee komt voort uit mijn nieuwsgierigheid over de relatie tussen mensen en planten, maar ook uit de toenemende mate waarin we machine learning algoritmes gebruiken om de wereld beter te begrijpen.
Wat voor werk maakte je voor Smart Hybrid Forms?
Ons interdisciplinaire team maakte PL’AI, een werk over het spel tussen kunstmatige intelligentie en een komkommerplant. PL’AI bekijkt hoe we technologie kunnen inzetten om de interactie aan te gaan met planten. We beschouwen planten als complexe wezen met groeicapaciteit - net zoals mensen. Alleen neemt die groei bij planten een radicaal andere vorm aan.
Met het werk wilde ik de verbeelding prikkelen over kunstmatige intelligentie als menselijke extensie, in relatie tot planten. Het speelse element van PL’AI is niet dat het een game is, een soort spel van winnaars en verliezers. Een spel volgt namelijk een bepaalde set aan regels of structuur, terwijl spelen meer ruimte en vrijheid veronderstelt. Een beetje zoals een baby met haar vingers speelt, of een kat met een bolletje wol.
Hoe ziet PL’AI eruit in een ruimte?
Je ziet dan een drie meter hoge robot met 36 rails aan de bovenkant. Vanaf de bovenkant hangen bewegende roestvrijstalen draden met aan elke uiteinde een oranje, blauwe of roze stuiterbal. Ik koos voor stuiterballen om de associatie te leggen met speelsheid en met menselijkheid. Want het zijn mensen die AI creëerden, en wij verlangen ernaar om in contact te staan met planten. Onder de stuiterballen staat een dienblad waar komkommerplanten groeien.
Zodra de planten een maand oud zijn, groeien ze uitlopers. Die uitlopers zoeken naar iets om zich aan vast te grijpen. Wanneer de plant een van de stuiterballen vastgrijpt, dan wordt dat gedetecteerd door een camera. Die geeft de AI een seintje om de beweging van de stuiterballen te stoppen. Naast camerabeelden ontvangt de robot ook input van een bewegende 3D scanner, die de plant elk kwartier scant.
De vormen van contact tussen de uitlopers van de planten en de robot worden in het algoritme teruggekoppeld, waarmee de toekomstige bewegingen van de robot worden bepaald. Op deze manier wordt de vorm van de planten en de robot bepaald door de onvoorspelbare interactie die ze met elkaar aangaan.
Wat gebeurt er daarna?
Met elke scan verandert en verfijnt het mentale beeld die de robot maakt van de plant. Ik heb naar de beelden gekeken die de robot maakt en kan er geen coherente betekenis in vinden. Het ziet eruit als chaotische toevalligheid. Maar wanneer je vervolgens naar de timelapse kijkt met de bewegende stuiterballen, dan zie je de gevoeligheid, fouten en verrassingen van de verbeelding van de plant door de robot.
De robot gaat geen directe interactie aan met wat het ziet, maar met de abstracte vorm van de plant die mettertijd verandert.
Mensen denken vaak dat natuur en kunstmatige intelligentie elkaars tegenpolen zijn. Hoe is dit idee ooit ontstaan?
De natuur symboliseert vaak iets wat buiten de controle van mensen valt, in tegenstelling tot cultuur. Technologie drukt juist de menselijke vaardigheid aan, en binnen technologie is kunstmatige intelligentie op dit moment het nieuwste van het nieuwste.
Met PL’AI observeren we niet de natuur in algemene zin, maar kijken we specifiek naar planten. Planten werden altijd als simpele, mechanische levensvormen gecategoriseerd. Dat is een erfenis van de westerse filosofische traditie die teruggaat tot in de Oudheid. Aristoteles categoriseerde levende wezens binnen een hiërarchie van het leven, wat vervolgens is overgenomen door het Christendom, waarbij elk niveau van het leven in toenemende mate positieve kwaliteiten bezit. Dat gaat van mineralen tot planten naar dieren, met vervolgens mensen en tot slot God.
Op de grens tussen het levende en het onbezielde bevonden zich planten, die geen interne wereld bezitten en plaatsgebonden zijn. Planten zijn overgeleverd aan de grillen van de omgeving. Op de volgende trap stonden dieren, die kunnen bewegen maar geen ratio bezitten. Mensen kunnen autonoom handelen en hebben een bezielde, interne wereld. God is de hoogste entiteit. Hoe hoger op de rang, hoe nader tot God je je bevond en hoe meer prijzenswaardig je was als wezen.
Wat wil je graag overbrengen met PL’AI?
Ik wil onze relatie tot planten in een ander perspectief plaatsen door middel van spel, door een alternatief neer te zetten voor de huidige hiërarchische, rationele manier van denken dat uiteindelijk leidde tot de onttovering van de wereld. Spelen is een activiteit die je doet omwille van het spelen, omdat het plezierig is. Bij planten kun je geen emoties en genot waarnemen, maar betekent dit dat het niet bestaat?
Uiteindelijk is er geen wetenschappelijke methode om vast te stellen wanneer iets een spel is of niet. Je weet het wanneer je het ziet. Dat is de schoonheid ervan. Ik hoop dat het uiteindelijk tot een andere soort ethiek leidt.
Wat zijn je volgende stappen voor dit werk?
Op dit moment brengen we de opgehaalde input bij elkaar om een AI te maken die denkt als een plant. Het zal Exultopia heten; een utopie die wordt gemaakt voor het genot van de plant. En zodra de lockdown voorbij is, wordt PL’AI tentoongesteld bij MU Hybrid Art House in Eindhoven. Daarna reist het werk naar een tentoonstelling in Kresija Gallery in Slovenië.
