Van een graf met QR-code tot slimme oesters die dolfijnen waarschuwen voor visnetten; tijdens het project Technologisch Burgerschap kwamen jongeren met briljante ideeën om maatschappelijke kwesties aan de kaak te stellen. Dat deden ze niet zomaar, het doel van dit project is om gezamenlijk invulling te geven aan het begrip ‘technologisch burgerschap’. We leven namelijk in een digitale samenleving waarin technologie een steeds grotere rol speelt bij hoe we deze inrichten. Waag Futurelab onderzoekt in samenwerking met partners hoe jongeren zich verhouden tot de technologische ontwikkelingen die steeds meer invloed hebben op hoe we samenleven. Daarnaast wordt er gekeken naar de rol van creatieve maakprocessen en hoe deze bijdragen aan het blootleggen van maatschappelijke kwesties.
Op een aantal warme middagen in juni kwamen jongeren van het CSB Buitenveldert (middelbare school) op bezoek bij Waag om aan de hand van een aantal stellingen te praten over wat technologisch burgerschap voor hen betekent. Ook werden de handen uit de mouwen gestoken en werd hard gewerkt aan prototypen voor hun zelfbedachte onderwerpen.
Wat is technologisch burgerschap?
Dat technologie onze samenleving sterk beïnvloed is niets nieuws. Maar technologie lijkt wel steeds dichterbij te komen. We stallen vaker gevoelige informatie over bijvoorbeeld onze lichamen, relaties en gedachten in verschillende apps en ook de overheid vraagt ons naar persoonlijke informatie over onze gezondheid. Denk aan de corona-app, sociale media, menstruatie-apps en gezichtsherkenningssoftware. Maar welke impact hebben deze technologieën op ons en op de aarde?
‘Wij zijn de generatie die alles van digitale technologie snappen en we zullen de oudere en jongere generaties moeten helpen.’
– Leerling (15)
In het project Technologisch burgerschap wordt onderzocht hoe jongeren niet alleen technologie kunnen gebruiken, maar ook hoe ze die kunnen begrijpen en bevragen. Het Rathenau Instituut doet als partner al langer onderzoek naar technologisch burgerschap en noemt het dé democratische uitdaging van de eenentwintigste eeuw. Waag stelt dat maakprocessen, verbeeldingskracht en kunst een belangrijke rol spelen in het zichtbaar maken van kwesties die spelen in de toekomst van de digitale samenleving. Om dit te testen ontwierp Waag een aantal casestudies waarin door middel van ‘critical making’ werd onderzocht hoe jongeren invulling geven aan technologisch burgerschap.
Lees meer over ‘critical making’: een methode waar door middel van hands-on maaktechnieken wordt onderzocht hoe technologie interageert met de samenleving.
De jongeren werden een aantal stellingen voorgelegd: ‘Ik zou nooit als Greta Thunberg school overslaan om te protesteren tegen klimaatverandering.’ Waarop een leerling reageerde: ‘Nee, waarom zou ik dat moeten doen? School is toch belangrijker? Ik wil eerst mijn diploma halen zodat ik een succesvol leven kan leiden. En pas dan kan ik misschien iets veranderen in de wereld. Maar dan zou ik ook niet op een stoepje gaan zitten want daar heeft het klimaat niets aan. Staken heeft sowieso weinig zin. Het enige wat je dan bent is absent en soms hebben ze dat niet eens door. Ik zou een andere manier vinden want het is wel belangrijk dat we het anders doen.’ De stelling nodigden uit tot discussie. Daarna was er ruim tijd om aan de eigen prototypen te werken. De jongeren hadden toegang tot onder andere een 3D-printer, vinylsnijder en lasercutter.
Digitaal nalatenschap
Fedde (14) en zijn klasgenoot laten hun ontwerp voor een QR-grafsteen zien, waarmee je de digitale nalatenschap van een overledene een plek kunt geven. Zij kwamen op het het idee om een QR-code aan te brengen op de grafsteen omdat mensen dan makkelijker toegang zouden krijgen tot digitale foto’s en persoonlijke informatie van die persoon. Op de vraag of dan iedereen toegang zou krijgen bleken ze een oplossing te hebben bedacht: vrienden en familie krijgen een privécode.
‘Als je dood bent heb je toch geen schaamte meer, dus maakt het ook niet zoveel uit als mensen gênante foto’s van je zien.’ – Fedde (14)
‘Als je van tevoren weet dat je komt te overlijden, kun je de digitale informatie die je graag bewaart ziet worden zelf filteren. Maar is dat niet het geval,’ leggen Fedde en zijn klasgenoot uit, ‘dan is het de familie die daar een besluit over neemt.’ ‘Als je dood bent hebt je toch geen schaamte meer, dus eigenlijk maakt het ook niet zoveel uit as mensen gênante foto’s van je zien,’ zegt Fedde.
Bekijk de bijbehorende video van de QR-grafsteen, gefilmd en ge-edit door de jongeren zelf.
Slimme oesters
Het ontwerp van Irma (14) en haar klasgenoot is een slimme oester. Ze vertellen hoe bepaalde soorten dolfijnen op dit moment ernstig bedreigd worden. Zij willen een oplossing bedenken om de kans te verkleinen dat dolfijnen (per ongeluk) worden opgevist. In de oesters zit een parel die een orkageluid afgeeft zodra dolfijnen in de buurt van een net zwemmen. Orka’s zijn de natuurlijke vijand van dolfijnen. Zo worden ze afgeschrikt en zwemmen ze hopelijk een andere richting uit. De keuze voor de oester, leggen de jongeren uit, is vanwege het milieu. Oesters liggen toch al in de zee en brengen geen schade aan.
‘De oester stonk nogal, dus we hebben hem moeten uitkoken met citroen. Vandaar de witte kleur.’ – Irma (14)
Dit prototype is belangrijk voor dolfijnen zelf en ook voor bijvoorbeeld vissers. Zij kunnen op deze manier voorkomen dat dolfijnen per ongeluk in hun netten komen en dragen daardoor deze ‘schuld’ niet meer.
Bekijk de bijbehorende video van de slimme oesters en bekijk alle foto’s!
Next steps
Tijdens de casestudy zijn kwalitatieve interviews gehouden met de leerlingen en er is geobserveerd. Deze data zullen door Rathenau Instituut worden verwerkt en geanalyseerd. De analyses geven zo input voor een tweede casestudy die in het begin van het najaar 2023 zal worden gehouden samen met jongeren.
Wil je op de hoogte gehouden worden van dit onderzoek?
Schrijf je in voor de thema-nieuwsbrief ‘Maker education, digital and cultural heritage’.
Het project Technologisch burgerschap bestaat uit een samenwerking tussen Waag Futurelab, Rathenau Instituut, Designathon Works, NewTechKids en de leerlingen van de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert.
