In de eerste aflevering van de De Energietransitie stond de rol van de burger centraal. Samen met een diverse groep deelnemers onderzochten we welke rol de burger en het burgerinitiatief kunnen spelen bij de energietransitie.
De omslag naar een decentrale en volledig koolstofneutrale energievoorziening is kostbaar en ingewikkeld. Deze ‘energietransitie’ vraagt inzet en betrokkenheid van de hele samenleving en vereist een gedragsverandering op zowel persoonlijk als collectief niveau. In de programmareeks De Energietransitie gaan we met experts en ervaringsdeskundigen in gesprek over de energietransitie. Het artikel ‘Hoe houden we de energietransitie open, eerlijk en inclusief?’ vormt de basis van de reeks programma’s en richt zich op drie cruciale vraagstukken binnen de energietransitie: het ontstaan van nieuwe ongelijkheden en afhankelijkheden, het ontwerpen van nieuwe organisatievormen, en het ontrafelen van de ‘achterkant’ van het gedigitaliseerde energiesysteem.
In de eerste aflevering stond de rol van de burger centraal. Te gast waren Katrien Prins van HIER opgewekt, een kennisplatform voor- en over lokale energie-initiatieven, en Liesje Harteveld van Energie Samen, een belangenvereniging die vanuit burgerinitiatieven de energietransitie probeert te versnellen. Samen met een diverse groep deelnemers onderzochten we welke rol de burger en het burgerinitiatief kunnen spelen bij de energietransitie.
Groei energiecoöperaties
De productie van stroom uit zon en wind door burgercollectieven is de afgelopen jaren flink gestegen. Meer dan 85.000 Nederlanders zijn verbonden aan een energiecoöperatie en het aantal lokale initiatieven voor warmtenetten verdubbelde in een jaar tijd. Deze ontwikkelingen verbeelden het belang van wat hoogleraar aan de Universiteit Utrecht Tine de Moor de 'commons' noemt: mensen die hun krachten bundelen en samen voorzieningen creëren.
Samen met Katrien en Liesje zoomde we verder in op de ontwikkelingen rondom energiecoöperaties. Hoe werkt een energiecoöperatie? En waarom is de representatie van bewoners in energieprojecten belangrijk?
Hoe werkt een energiecoöperatie?
Een coöperatie is een speciaal type vereniging waarin leden samen middelen inleggen en beheren. Iedereen kan lid worden en iedereen heeft evenveel zeggenschap, ongeacht wat je hebt geïnvesteerd. Je hebt zeggenschap over wat er met een energieproject wordt gedaan, maar ook over wat er met de winst wordt gedaan, bijvoorbeeld over het verkopen van wind- en zonne-energie. Waar de winst bij een project met enkel een commerciële ontwikkelaar bij de ontwikkelaar blijft, kan de winst van een energiecoöperatie lokaal worden ingezet voor nieuwe duurzame doelen in de omgeving.
Belang lokaal eigendom in energieprojecten
Op 28 juni 2019 presenteerde het kabinet het Klimaatakkoord. Een belangrijk streven van het akkoord is dat 50% van het eigendom in energieprojecten van de lokale omgeving moet zijn. De gedachte hierbij is dat projecten niet enkel in handen zijn van commerciële partijen, maar ook eigendom worden van de lokale bevolking.
Wanneer burgers (deels) eigenaar zijn van een project zorgt dit voor draagvlak in de buurt en vergroot het daarnaast de slaagkans van het project. Dit komt door het gelijkwaardige belang. Het project kenmerkt zich door de gelijkwaardige samenwerking tussen de betrokken partijen en verschilt hierin van een top-down aanpak. In de (oorspronkelijke) samenstelling van energieprojecten hadden burgers geen plek en dus ook geen stem. In het model van de energiecoöperatie worden plannen samen met de buurt gemaakt. De opbrengsten van het project blijven in de omgeving en iedereen kan meedoen. 'Een energiecoöperatie heeft een eerlijke verdeling tussen lusten en lasten,' aldus Katrien en Liesje.
Neem bijvoorbeeld een windmolen. In plaats buurtbewoners die de windmolen enkel zien staan, hebben ze daadwerkelijk iets aan de windmolen wanneer bewoners onderdeel zijn van het energieproject. Door deel te nemen aan een energiecoöperatie hebben burgers zeggenschap en eigendom over de lokale energie.
'Een energiecoöperatie heeft een eerlijke verdeling tussen lusten en lasten.'
De volgende fase van energiecoöperaties: leren, toepassen en versnellen
Hoe gaat het over 10 jaar met de ontwikkelingen rondom energiecoöperaties? Welke stappen hebben we in 2030 gezet? De huidige fase kenmerkt zich door experimenteren en de komende periode zullen we veel leren door te gaan doen. Van belang is dat we deze lessen meenemen, zodat we de energietransitie kunnen versnellen. Op deze manier bepalen we samen hoe het energiesysteem van de toekomst eruit gaat zien.
Een positieve ontwikkeling is de betrokkenheid van burgers in de energietransitie en de stijging van het aantal burgerinitiatieven en energiecoöperaties. Ondanks de stijging van deze bottom-up initiatieven is het van belang om bewoners te informeren over de mogelijkheden van burgerinitiatieven en te enthousiasmeren om zelf actief deel te nemen aan de energietransitie. Benieuwd of er een burgerinitiatief bij jou in de buurt actief is? Bekijk het overzicht van lokale duurzame energie-initiatieven van HIER opgewekt.
