Betrek de samenleving bij de inrichting van het 5G-netwerk, zodat naast het commerciële belang ook maatschappelijke belangen ruimte krijgen.
Eerder deze week (25 juni 2024) werden de 3.5 GHz frequenties voor 5G door de overheid geveild aan commerciële partijen. Daarmee wordt tot 2040 vastgelegd wie onze digitale publieke ruimte in handen heeft. En dus, hoe het Nederlandse 5G-netwerk er op korte en middellange termijn uit komt te zien. Op zijn zachtst gezegd is het opmerkelijk dat de overheid deze ruimte veilt voor de exclusieve uitbating door een paar commerciële reuzen, stellen Imme Ruarus van Waag Futurelab, Niels ten Oever van de Universiteit van Amsterdam en Vivien Butot van de Hogeschool InHolland. Zij betogen dat de inrichting van onze digitale infrastructuur niet uitsluitend in handen moet zijn van een handjevol grote technologiebedrijven, maar dat deze juist samen met de samenleving ontworpen moet worden.
Kortgezegd is 5G de opvolger van het 4G telecommunicatienetwerk, ook wel de '5e generatie mobiele netwerk' genoemd; de infrastructuur om draadloos data via het telefoonnetwerk van het ene naar het andere apparaat te kunnen versturen (van mobieltjes tot smartwatches en van sensoren tot drones). De overheid en technologiebedrijven zetten 5G neer als de digitale infrastructuur van de toekomst die noodzakelijk is om capaciteit te bieden aan onze toenemende dataconsumptie. We zullen sneller en meer data kunnen versturen en er worden talloze nieuwe toepassingen mogelijk zoals zelfrijdende auto's, gezondheidszorg op afstand en Virtual Reality. Al deze toepassingen zullen in ons publieke belang zijn. Maar spelen er geen andere belangen?
Commerciële belangen staan voorop
De ontwikkeling van 5G wordt door de overheid en technologiebedrijven bewust neergezet als innovatie die gedreven wordt door een bestaande vraag vanuit de markt. Maar het zijn met name de technologiebedrijven die profiteren van het bouwen van een 5G-netwerk en de toepassingen die erop gebaseerd zijn. Voor hen zijn het ontwikkelen van nieuwe technologieën, zoals antennes die 5G mogelijk maken of de zelfrijdende auto’s die werken op 5G, een verdienmodel. Daarmee staan commerciële belangen boven het maatschappelijke belang.
Ook de frequentieveiling is in de eerste plaats een commerciële aangelegenheid. De Nederlandse overheid verwacht met de veiling minimaal 170 miljoen euro op te halen en stelt de frequenties uitsluitend ter beschikking aan de grote telecombedrijven. Daarmee worden zij de exclusieve beheerders van onze toekomstige digitale infrastructuur en wordt Nederland afhankelijk van de diensten van grote bedrijven.
De Nederlandse samenleving heeft geen rol gehad in het vormgeven van de toekomst van 5G
We hebben als samenleving al veel belangrijke kansen gemist om invloed te hebben op de ontwikkeling van 5G. De afgelopen jaren is de technische basis van het 5G-netwerk ontworpen. Dat wil zeggen: er zijn afspraken gemaakt over hoe 5G moet werken, bijvoorbeeld hoe snel het moet zijn. Er is echter nauwelijks een publiek debat gevoerd over wat wij als samenleving belangrijk vinden in de ontwikkeling van 5G. Daarom is de veiling van de frequenties een kritiek moment in Nederland om daar nog verandering in te kunnen brengen.
Grip op onze digitale publieke ruimte
Wij stellen dat de digitale publieke ruimte niet exclusief beschikbaar moet zijn voor de hoogste bieder, maar dat er voorwaarden gesteld moeten worden aan het mogen gebruiken van die ruimte. Allereerst moeten telecombedrijven gebruik gaan maken van open source hardware en software. Daardoor houden we als samenleving grip op hoe de technologie werkt en is de kennis publiek beschikbaar en niet het eigendom van een commerciële partij.
Daarnaast moet een deel van de frequenties uit de veiling gehouden worden en gereserveerd worden voor publiek gebruik; oftewel iedereen mag die ruimte gebruiken om een eigen mobiele netwerk te starten. Dat is vergelijkbaar met hoe het WiFi-netwerk werkt. In de Verenigde Staten bestaat sinds 2020 de ‘Citizens Broadband Radio Service’ dat precies deze ruimte schept voor kleinere partijen om hun eigen netwerk te draaien. Zo kunnen nieuwe, kleinschalige initiatieven zonder winstoogmerk kennis en ervaring opdoen met het aanbieden van een netwerk, zonder afhankelijk te zijn van de commerciële reuzen.
Met dit soort voorwaarden kunnen we als samenleving grip houden op onze digitale publieke ruimte. Daarnaast is de ontwikkeling van de volgende generatie mobiele netwerk, het 6G-netwerk, al gestart. Dat gesprek wordt nu louter gevoerd tussen overheden, telecom- en technologiebedrijven en kennisinstellingen. Nu is het moment om de samenleving een rol te geven in het gesprek over en ontwerp van onze toekomstige digitale infrastructuur.
Over de auteurs
- Imme Ruarus, lead Smart Citizens Lab bij Waag Futurelab
- Niels ten Oever, Assistent hoogleraar AI en European Democracies en co-hoofdonderzoeker bij het Critical Infrastructure Lab aan de Universiteit van Amsterdam.
- Vivien Butot, Associate Lector Sociale Media, Veiligheid en Justitie bij de Hogeschool InHolland
