"Ik denk dat quantummuziek een open platform zal worden, quantum is zo'n groot verhaal"
Er hangt groot mysterie rondom quantumfysica en de complexiteit ervan. In het kader van het Better Future Now Festival organiseert Waag Futurelab op vrijdag 23 september 2022 het evenement Quantum: nieuwe regels of een heel nieuw spel?. Met een panel van experts gaan we in gesprek vanuit verschillende invalshoeken. Pianist Andrija Pavlović spreekt over zijn artistieke werk en het Quantum Music project presenteren.
First things first. Wat is quantummechanica? Een quantum betekent letterlijk de minimale hoeveelheid van iets, waarmee dat gekwantificeerd is of kan worden. In de eerste decennia van de 20e eeuw ontdekten natuurkundigen onder meer dat de werkelijkheid op zeer kleine (subatomaire) schaal het best gedefinieerd lijkt te kunnen worden door kwanta in plaats van door een continuüm, vandaar de naam quantum fysica (of quantum mechanica). Momenteel is dit de meest nauwkeurige theorie om de fysische eigenschappen van materie en energie op het meest fundamentele niveau te beschrijven.
Quantum Music is een project met als doel het verband tussen muziek en quantumfysica te verkennen door de creatie van een nieuwe live multimedia show.
Andrija Pavlović (1980) is een in Belgrado (Joegoslavië) geboren pianist en componist. Met zijn collega, pianiste Sonja Lončar, vormt hij het LP Duo. Het duo is leider van het baanbrekende kunst- en wetenschapsproject Quantum Music en uitvinder van een nieuw muziekinstrument - de Duality Portable Hybrid Piano. Sinds 2014 werken ze aan het vertalen van quantum concepten in geluid en muziek.
Het Quantum Music project in Delft loopt nu ten einde. Wat is het resultaat?
We hebben een zeer interessante multimedia performance gemaakt die momenteel door Europa toert. Tijdens het Quantum Music project creëerden Sonja en ik een nieuw instrument: de Duality Portable Hybrid Piano. Dit instrument is echt iets nieuws! De hybride piano creëert een MIDI output van een concertpiano, waardoor we synths kunnen bespelen met de mechaniek van een piano. Samen met de hybride piano hardware wordt een aanvullende software geproduceerd. De geluiden en timbres ervan houden verband met de fenomenen van de quantummechanica. De hybride piano zal worden gebruikt om golven op te wekken in een Bose-Einstein condensaat (een toestand van materie waarbij atomen worden afgekoeld tot het absolute nulpunt) en om speciaal gecomponeerde muziek over te brengen naar het quantumniveau. Dit is een van de grote artistieke uitkomsten.
Benieuwd hoe dat klinkt? Kijk hier naar de live uitvoering van 'Collaps' op twee Duality Hybrid Piano's.
Heb je reeds bestaande geluiden geëxtraheerd en opgenomen, of heb je tijdens het project Quantum Music je eigen geluiden gecreëerd?
Beide. Je kunt sommige geluiden van atomen al extraheren, bijvoorbeeld door te experimenteren met een proces genaamd ‘scanning tunneling microscope’. Dat zijn de geluiden die ik opnam met Prof. dr. Sander Otte (TU Delft). Toen ik Kavli artist in residence was, kreeg ik de kans om nauw samen te werken met wetenschappers van het Kavli instituut voor Nanowetenschappen en mocht ik deelnemen aan labwerk. Neem bijvoorbeeld een experiment waarbij wetenschappers atomen afkoelden tot het absolute nulpunt (Bose-Einstein condensaat), het koudste punt dat je je kunt voorstellen. De atomen liepen tijdens het afkoelen heel snel rond en werden uiteindelijk samen één groot atoom. Toen werden ze geraakt door lasers, waardoor het grote atoom een soort mechanische golf creëerde. Elke mechanische golf kan de basis van een geluidsgolf vormen. We haalden gegevens uit experimenten van Prof. Klaus Mølmer (Universiteit van Aarhus) en gebruikten vervolgens een proces dat 'additieve synthese' heet (een geluidssynthesetechniek die klankkleur creëert door sinusgolven bij elkaar op te tellen), en produceerden samples en geluidsbanken om nieuwe muziek te componeren en uit te voeren.
Is een stuk van Quantum Music van tevoren helemaal gecomponeerd of is er ook een live of geïmproviseerd aspect?
De meeste stukken hebben een duidelijke structuur, maar er zitten ook improvisatiedelen in. Het moment dat we begonnen met het opnemen van de door kunstmatige intelligentie geproduceerde stemmen werd het heel poëtisch. Ik noem de AI-stemmen graag Brain en Amy.
"Voor mij is de belangrijkste vraag hoe de mensheid kan samenleven en samenwerken met de machines en kunstmatige intelligentie die we hebben gecreëerd - vooral in een wereld waar de technologie zo snel en goed ontwikkeld is."
Voor de show probeerden we niet de echte hardcore uitleg te gebruiken van wat er gebeurt in deze quantum wetenschap. Ik wilde gewoon iets maken dat meer verbonden is met de wereld waarin we nu leven. Want voor mij is de belangrijkste vraag hoe de mensheid kan samenleven en samenwerken met de machines en kunstmatige intelligentie die we hebben gecreëerd - vooral in een wereld waar de technologie zo snel en goed ontwikkeld is.
Op welke manier kan het publiek de poëzie die je eerder noemde ervaren?
In het visuele deel van de multimediashow, die is gemaakt in samenwerking met een kunstenaar genaamd 'Incredible Bob', hielpen grafische oplossingen op basis van meerdere quantum experimenten de muziek en het verhaal.
"Ik wil dat mensen naar huis gaan met nieuwe ideeën, frisse energie en enkele nieuwe emoties die ze misschien niet eerder konden uiten."
De poëzie van de quantum muziek is voelbaar in het gesproken woord dat afkomstig is van de AI-persoonlijkheden Brian en Amy. In zekere zin spelen zij het concert met ons mee. Ze dagen het publiek ook uit door hen vragen te geven om over na te denken. Ik wil dat de mensen naar huis gaan met nieuwe ideeën, frisse energie en nieuwe emoties die ze misschien niet eerder konden uiten. Wanneer we quantum muziek spelen voor een publiek, kan dat behoorlijk emotioneel zijn.
Ik zou verwachten dat Quantum Music vrij rationeel is vanwege de technologie, maar het publiek reageerde op de emotionaliteit ervan. Was dat de belangrijkste reactie die je hebt gekregen?
Ja, is dat niet interessant? In zekere zin is muziek al erg verbonden met wetenschap. Ik zou een stap daarvoor willen kijken; hoe begonnen mensen in de oudheid zich uit te drukken? Voor mij moet het gaan over de communicatie tussen luisteraars en performers. Samenkomen rond muziek is een oud ritueel.
De muziek komt voort uit al die gesprekken en inspiratie van quantum, maar heeft in de eerste plaats tot doel mensen te ontroeren en te triggeren, vragen te stellen. Muziek is perfect om emoties te overstijgen, vooral omdat muziek zo abstract is.
Hoe ziet je de toekomst van Quantum Muziek? Wat gebeurt er over 5, 10 jaar?
Op dit moment proberen we een manier te vinden om de komende vijf jaar te werken met alle onderwerpen die in het Quantum Music project naar voren kwamen. Maar als je me vraagt naar de toekomst van de muziek, moet ik zeggen dat ik een beetje bang ben. Muziek wordt tegenwoordig steeds meer een soort algoritme dat heel voorspellend is. Ik zie muziek loskomen van de essentie van een menselijk ritueel en hulpmiddel om te transcenderen. Ik denk dat kunst en wetenschap een sterk ethisch bewustzijn moeten hebben om ons te helpen een betere wereld te creëren.
Quantummuziek wordt een open platform, omdat kwantum zo'n groot verhaal is. Ook de muziek die we maakten voor het Quantum Music project is slechts een van de vele manieren om dat te doen. Quantummuziek nodigt gewoon mensen uit om betrokken te zijn bij de wetenschap en om op een andere manier te componeren. Ik probeer het licht te schijnen op het onbekende.
Ben je nieuwsgierig geworden? Meld je dan (gratis) aan voor vrijdag!
Dit evenement is in het Nederlands
Quantum: nieuwe regels of een heel nieuw spel?
Tijd: 16:00 - 18:30
Locatie: De Waag, Nieuwmarkt 4 Amsterdam
Dit evenement maakt deel uit van het project Quantum Inspire waarbij Waag meer gebruikers toegang wil geven tot de technologie zodat zij zelfstandig quantumalgoritmen kunnen programmeren en uitvoeren. Waag zal samen met gebruikers de implicaties van quantum computing voor de samenleving onderzoeken.
In het kader van het Quantum Inspire project zullen Waag en partners een reeks co-creatie workshops organiseren, waarbij studenten, kunstenaars en tech-minded burgers worden samengebracht en geïnspireerd. De eerste workshop is gepland 23 september (10:00-15:30). Twee andere volgen eind november 2022 en maart 2023. Ben je geïnteresseerd? Mail dan naar albana [at] waag [dot] org
