Wat wil een landschap worden? Een gesprek met kunstenaar Esmee Geerken over modder, mythes en moerasland. Dit interview is een opwarmertje voor het event Artistiek veldwerk: Modder, mythes en moerasland op donderdag 16 maart (17 – 19:00 uur) op Amsterdam Science Park.
De stad is altijd in ontwikkeling. Er worden huizen gebouwd, nabijgelegen gemeenten worden opgeslokt door de stad, en in de stemwijzer voor de komende provinciale verkiezingen kun je kiezen: is de wolf welkom of niet? Op Amsterdam Science Park timmert het Urban Ecology Lab van Waag aan stadsinitiatieven en artistieke interventies waarbij natuur-inclusieve stedenbouw voorop staat. Met aandacht voor meer biodiversiteit, creativiteit en welzijn voor mens en ander leven. Enter kunstenaar Esmee Geerken.
Esmee Geerken is als research fellow al langer verbonden aan Waag Futurelab. Ze is afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie en voltooide een PhD in geochemie aan het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Op dit moment werkt zij – parallel met kunstcollectief De Onkruidenier – aan een kunstwerk op een specifieke locatie van het Amsterdam Science Park. De kunstwerken worden tijdens het Landschapsfestival dit voorjaar onthuld. In de tussentijd kun je de locatie, de kunstenaars en hun werkwijze alvast leren kennen tijdens het event Artistiek veldwerk: Modder, mythes en moerasland op donderdag 16 maart.
Hoe het begon
‘Ik waar al lang rond op Amsterdam Science Park,’ vertelt Esmee. ‘Eerst als student aardwetenschappen bij de Universiteit van Amsterdam, en daarna als onderzoeker bij Waag Futurelab.’ Het onderwerp van haar fellowship was Building as Being. Centraal stond daarbij de vraag: hoe kun je bouwen vanuit interacties? Hoe kunnen dingen opgroeien?
‘Je kunt het idee van ‘bouwen’ vanuit meerdere kanten benaderen: vanuit de mensen die op Amsterdam Science Park intermenselijke relaties opbouwen, tot chemie, waar ik elementen zoals bloedcellen en mineralen dingen laten groeien bij AMOLF (academisch instituut voor fundamentele natuurkunde) tot en met dieren.’ Het bouwen met dieren is iets wat Esmee eerder bij Waag onderzocht met landschapsarchitect Thijs de Zeeuw in de kindercursus Bouwen als een beest.
Bouwen vanuit interacties
Iets wat Esmee opvalt, is dat de studenten en wetenschapper op Amsterdam Science Park meestal op een heel rationele manier bezig zijn met probleemstellingen en praktische oplossingen. Het vak Deep Ecology dat ze bij het Institute for Interdisciplinary Studies (IIS -UvA) gaf, vormde een tegenhanger. ‘Sinds de pandemie hebben veel studenten last van meer psychische klachten, wegens de hoge studiedruk maar ook de 'wicked problems' waarmee we geconfronteerd worden, zoals de ecologische crisis. Ik wilde daarom een plek creëren waar studenten en wetenschappers zich kunnen terugtrekken voor meer bezinning en rust,’ zegt Esmee.
Esmee's nieuwe artistieke interventie op het Science Park moet een soort retraite worden om de creatieve, verhalende mens ruimte te geven. Een toevluchtsoord waar de mens even los kan komen van het rationele denken en de academische ratrace.
De plek zit vlak bij de ingang van de UvA. Waarom die plek? ‘Daarbij voelde ik dat ik iets wilde doen, toen ik een keer met de Amsterdam Science Park-stakeholders over het park wandelde. Deze plek heeft een zandheuvel, het is beschut en ligt aan het water, maar het is ook goed bereikbaar en zit vlak naast Anna’s Tuin en Ruigte. Het is een gek plekje dat vroeg om vormen van beschutting. Vanuit zo'n beschutting kun je ook heel goed de vogels observeren die het slootje bezoeken.’
In de onderzoeksfase nam de kunstenaar verschillende biodiversiteits-, kunst-, en ecologie-experts mee naar de plek om hen te laten meedenken: wat leeft hier en waar is behoefte aan? Ze is nu bezig om die perspectieven te integreren in haar plan. Het doel is om meer ruimte bieden aan experiment. 'Ik wil een plek creëren om te gronden in jezelf, om je centrum te hervinden en vanaf daar weer de wereld in te treden,’ aldus Esmee.
Mythes en de markt
Het idee voor Esmee's kunstwerk is op dit moment om verschillende kleinere bouwwerken te maken, een soort speeltuin waar zeldzame planten, dieren als vogels en konijnen beschutting kunnen vinden. Denk aan structuren van kristalliserend schuim, tot een hut waar wolven – speculatief – kunnen paren. Elk bouwwerk krijgt ook een begeleidend verhaal, dat je kunt lezen via een QR-code. En de mensen? Die kunnen er stilte vinden.
‘Ik merk dat er behoefte is aan een plek voor kosmische verhalen en wereldbeelden die ons helpen deel te voelen van de wereld in plaats van haar van een afstand te observeren,’ stelt Esmee.
Terwijl ze zich liet inspireren op mythologieën uit voorbije tijden, kijkt de kunstenaar ook vooruit. ‘Ik zou met verschillende tijdschalen willen spelen. De plek waar ik mijn interventie ontwikkel, heeft als bestemmingsplan dat het een congrescentrum wordt. Toen ik met een paar hoge heren over het park liep, vertelden ze dat de bouw daarvan afhangt van “de markt”.’
Esmee vervolgt: ‘Onze omgeving hangt dan dus af van iets abstracts als “de economische markt”, en hoe die zich zal ontwikkelen!’ De markt: misschien wel een van de grootste mythes van onze tijd, aldus economen als Arnout Weeda.
Ruimte voor stilte en verwondering
‘Ik hoop dat ik op dat tijdelijke braakliggende stuk grond een plek kan creëren die diverse ecosystemen ondersteunt. Een niche waarin ik speel met bescherming en veiligheid geven aan datgene wat misschien niet zoveel bescherming vindt: van dieren tot mensen met zorgen,’ stelt Esmee.
Wat betreft tijdelijke artistieke interventies is er dan de vraag, wat er rest na afloop. Is het doel dat de interventies de tijdelijkheid overstijgen, dat ze op die plek blijven bestaan of verstuiven? ‘Het zou mooi zijn als de ruimte voor mythen, dieren, voor stilte en minder gehoorde stemmen uitgroeit tot iets waar meer waarde aan gehecht wordt,’ zegt Esmee.
Die gedachte hoeft niet letterlijk op de specifieke plek voort te bestaan. ‘In metaforische zin is het de ruimte die vraagt: wat hebben we nodig als mens om een waardevol leven te leiden? Voor mij is dat: het kunnen zien van de wildernis, in elk zandkorreltje en in elk zaadje dat uitgroeit tot een plantje. Het klinkt misschien een beetje cliché, maar het is elke keer wanneer je in het hier en nu kunt zijn, waarin je voelt dat je een lichaam bent in verbinding met de wonderen om je heen. Ook al zitten daar weer allemaal complexe problemen omheen, tóch de schoonheid blijven zien, en ruimte scheppen voor de verwondering, het mysterie en de fantasie.’
Heb je ideeën of wil je materiaalonderzoek doen? Neem dan contact op met de kunstenaar.
Kom naar het event! Artistiek veldwerk: Modder, mythes en moerasland
Esmee Geerken en De Onkruidenier geven op donderdag 16 maart (17 – 19:00 uur) korte presentaties over hun onderzoek en methoden. Dan wandelen we naar de twee plekken, waar we samen wat veldwerk doen. Deelnemers kunnen meedenken wat zij daar zien, horen, proeven, ruiken en horen. Ook kunnen ze input geven over wat zij denken dat het landschap wil worden.
Landschapsfestival
Dit event is een kick-off van het Landschapsfestival, dat plaatsvindt in het voorjaar van 2023 op Amsterdam Science Park. Hier bouwt Waag Futurelab aan een meer biodiverse en natuur-inclusieve stad.
Over T-Factor
Het event en het Landschapsfestival vinden plaats in het kader van T-Factor. Hoe kunnen we stadsinitiatieven creëren op een inclusieve manier en voor een verscheidenheid aan levensvormen, zoals mensen, planten en microben? Dat onderzoekt Waag met het Urban het project T-Factor op Amsterdam Science Park.
