Bij het verduurzamen van buurten en wijken kiest de gemeente Amsterdam nu voor een commerciële partij uit een andere stad, die de tender wist te winnen. Niet zo gek, vinden Tessel van Leeuwen en Imme Ruarus van Waag Futurelab. Een klassieke valkuil voor de overheid om te vertrouwen op marktwerking terwijl lokale samenwerking over het hoofd wordt gezien.
De Fixbrigade wordt door de gemeente Amsterdam na jarenlange samenwerking buiten spel gezet als partner in de energietransitie. De stichting met als doel zo veel mogelijk huizen energiezuinig maken, heeft de tender voor energiebespaarservice verloren. Terwijl de Fixbrigade zich heeft ontwikkeld tot energiebesparingsservice die weet wat er leeft en speelt in de buurten. Door hun aanpak staan ze dichtbij de bewoners. Dit stelt hen in staat om vanuit wederzijds vertrouwen in te spelen op specifieke situaties en behoeften per buurt, iets waar (semi)overheden vaak mee worstelen. De gemeente heeft een private partij uit een andere stad geselecteerd voor het uitvoeren van de opdracht. Hiermee trapt de gemeente in de klassieke valkuil van de doorgeslagen marktwerking.
Hiermee trapt de gemeente in de klassieke valkuil van de doorgeslagen marktwerking.
Hoewel er sommige sociale ondernemingen en coöperatieven hun weg te vinden weten in het aanbestedingsproces, blijft het over het algemeen een traject wat gericht is op marktpartijen. Voor duurzame samenwerkingen tussen de overheid en niet-commerciële partijen moeten de ambtelijke processen en instrumenten nog ontwikkeld worden, of zijn deze in de afgelopen jaren verdwenen. Het ontbreekt niet aan goede wil, maar de voorwaarden in bijvoorbeeld de huidige aanbestedingsprincipes zijn niet gericht op de ontwikkeling van duurzame publiek-civiele samenwerking.
De dominante samenwerkingsvorm die de overheid de afgelopen dertig jaar is aangegaan is vooral gericht op private partijen en het uitbesteden van opdrachten aan de markt. De huidige regels van ons bestuurlijke, juridische en economische systeem zijn zodoende ingericht op deze publiek-private samenwerkingen. Veel van die regels zijn complex en gericht op controle. Zo veroorzaken ze belemmeringen in het opzetten, ontwikkelen en uitvoeren van publiek-civiele samenwerking. Zo ook bij de tender voor de energiebespaarservice, daar lijkt de maatstaf voor succes antwoord op de vraag “Wat levert het financieel op?”. De prijs van de Fixbrigade was 2 miljoen hoger dan andere partijen. Een maatschappelijk initiatief kan in zo’n aanbestedingsproces vaak niet concurreren met een private partij, en is dus bij voorbaat uitgesloten. Dit soort processen moeten op de schop. Maak bijvoorbeeld lokaal eigendom een randvoorwaarde in aanbestedingsprocessen of laat lokale experts of vereniging meebeslissen.
Maak bijvoorbeeld lokaal eigendom een randvoorwaarde in aanbestedingsprocessen of laat lokale experts of vereniging meebeslissen.
De jarenlange overhand van publiek-private samenwerking heeft niet geleid tot brede welvaart voor iedereen. Daarom is het hoog tijd om het publieke belang weer boven het commerciële belang te plaatsen als de overheid zoekt naar partners in de uitvoering van beleid. Hiervoor is de veranderkracht van de samenleving heel hard nodig. En die kracht is er. Er zijn talloze coöperaties, verenigingen en organisaties die lokaal aan oplossingen werken voor maatschappelijke uitdagingen als de energietransitie, het woningtekort en de zorgcrisis. Zij genereren, net zoals de Fixbrigade, lokale waarde zoals werkgelegenheid, sociale netwerken, veiligheid, gemeenschap en gelijkheid. Deze maatschappelijke initiatieven hebben geen winstoogmerk of aandeelhoudersbelang, maar het ledenbelang staat voorop. Het zijn stichtingen, vakbonden, schoolbesturen en vele andere entiteiten die zich georganiseerd hebben, vaak in decentrale en dynamische netwerken.
Om deze kracht van de maatschappij te benutten moeten we van het oude waardesysteem dat gericht is op financiële winst, naar een nieuw waardesysteem gericht op waarde voor de hele maatschappij. Dat betekent niet alleen met losse burgers in gesprek, maar coöperatieven, buurtinitiatieven en lokale gemeenschappen als gelijkwaardige partner aan tafel.
Het is dus de hoogste tijd om het publieke belang weer boven het commerciële belang te plaatsen.
Het is dus de hoogste tijd om het publieke belang weer boven het commerciële belang te plaatsen. Voor echte samenwerking is een fundament nodig dat gebaseerd is op vertrouwen en wederkerigheid. Marktwerking heeft vooral de zakken van grote bedrijven goed gevuld. Maar lokale gemeenschappen zijn de sleutel voor verandering. Leg je oor te luister bij de samenleving en je zult horen hoe veel impact de Fixbrigades echt heeft. Ga het experiment aan met bewoners die al vergevorderd zijn in vernieuwing en lokale expertise. Maak ruimte om bestaande en nieuwe samenwerkingen te starten gebaseerd op gedeelde waarden, een gelijkwaardige samenwerking en een duurzame relatie. Dus: gemeente, participeer nu eens in de samenleving in plaats van weer een commerciële partij aan het werk te zetten. Je zult versteld zijn waar de lokale initiatieven en inwoners van Amsterdam toe in staat zijn.
