Eten is iets wat iedereen verbindt, een primaire behoefte. Ons voedsel is een van de meest complexe onderwerpen die je kunt aansnijden en het raakt het aan bijna alle maatschappelijke en ecologische thema’s van onze tijd. Voedselveiligheid, voldoende en voedzaam eten voor de groeiende wereldbevolking, is een van de grootste uitdagingen van onze generaties.
In het project Big Picnic gaat Waag, samen met 15 botanische tuinen in Europa en Oeganda, aan de slag om food security behapbaar te maken voor het grote publiek. Maar wat is food security eigenlijk en waarom is het zo belangrijk? Tijdens de kick-off van Big Picnic hebben we samen met de botanische tuinen het begrip ‘food security’ proberen te vangen:
Productieproces: van grond tot bord
De manier waarop voedsel geproduceerd wordt heeft invloed op de beschikbaarheid en kwaliteit van ons voedsel. Dit omvat ook de keuzes die gemaakt worden rond het managen van (gewas)ziektes, export en handel, en de behoeftes van de wereldwijde, regionale en lokale gemeenschappen.
Wanneer er in een monocultuur verbouwd wordt is het gewas vatbaar voor diverse ziektes die veelal door pesticides bestreden worden. Als je deze middelen in voedsel wilt vermijden zal je naar alternatieven moeten zoeken om gewassen sterk te houden. Maar ook de handel in landbouwproducten speelt een rol. In Oeganda bijvoorbeeld verbouwen grote corporaties thee voor export op vruchtbare landbouwgrond, waardoor het produceren van voldoende voedsel voor de Oegandese bevolking zelf in het gedrang is geraakt.
Conservatie: behoud en eigenaarschap
Het behoud van zaden van gewassen en de omgeving waarin gewassen zich kunnen ontwikkelen is essentieel voor voedsel zekerheid in de toekomst. We hebben het hier onder andere over eigenaarschap van zaden, vragen over (DNA) manipulatie en zelfs over eigenaarschap over de natuur in het algemeen.
In de EU mag de natuur geen eigendom zijn, maar de grenzen daarvoor worden opgerekt: is een genetisch gemodificeerd gewas ook natuur? Of zijn die zaden eigendom van degene die het DNA heeft gemanipuleerd? Je moet je bedenken dat er zo’n 350.000 verschillende typen bloeiende planten zijn. Slechts 7.000 zijn er gecultiveerd, en niet meer dan 12 hiervan zijn verantwoordelijk voor ongeveer 80% van de wereldwijde consumptie! We hebben ons afhankelijk gemaakt van een heel kleine hoeveelheid gewassen: een verstoring betekent een ramp op wereldschaal.
Duurzaamheid: langetermijn denken
De manier waarop voedsel verbouwd, verwerkt en geconsumeerd wordt, moet zo worden vormgegeven dat het een duurzaam effect heeft op de kwaliteit en kwantiteit van het voedsel en de wereld voor de volgende generaties. Belangrijke factoren zijn onder andere verstedelijking, (genetische) modificatie, klimaatverandering en technologie. De oplossing voor nu is nog niet die van morgen: er is constant ontwikkeling in technologisch en wetenschappelijk onderzoek nodig om die gewassen te behouden, en verbeteren, met het oog op de groei van de bevolking.
Toegang: beschikbaarheid en kwaliteit
Voldoende en kwalitatief voedsel moet beschikbaar en toegankelijk zijn voor die mensen die het nodig hebben. En dat geldt ook voor de kennis over de productie, conservatie en duurzaamheid van voedsel. We hebben het dan over vragen rond de prijsverschillen tussen vers en gemodificeerd voedsel, en de relaties tussen toegang tot voedsel en de sociale en culturele omgeving van de consument.
Calorierijk en bewerkt voedsel wordt steeds goedkoper en makkelijker te krijgen in verhouding tot verse, onbewerkt groente en fruit. Er is een ontkoppeling tussen economische waarde, mate van bewerking en aantal calorieën. Dit is o.a. een belangrijke factor in de wereldwijde toename in obesitas. Het publiek is zich veelal niet bewust van deze zaken en is daarmee niet in staat er een mening of zorg over te uiten tegen die partijen die de voedselproductie en –handel controleren.
Botanische tuinen
Food security is dus een veel omvattend begrip. Samen met de 15 botanische tuinen gaat Waag aan de slag met dit onderwerp in het project Big Picnic. De botanische tuinen hebben met hun deelname aan Big Picnic de keuze gemaakt een voortrekkersrol te nemen in het debat rondom ‘food security’.
Botanische tuinen verzamelen en bestuderen planten soms al eeuwen en zijn vaak een plek waar ruimte, natuur en rust te vinden is in de hectische stedelijke omgeving. Traditioneel gezien zijn botanische tuinen vaak in zichzelf gekeerd en trekken ze enkel een plant - georiënteerd publiek aan. Maar wereldwijd vinden steeds meer botanische tuinen een pioniersrol binnen lokale communities. Zo worden bijvoorbeeld lokale gemeenschappen ondersteund in het verbouwen van hun eigen voedsel en studenten actief bij het programma betrokken.
Waag aan de picknick
In het project Big Picnic zal Waag zich vooral bezighouden met het overdragen van co-creatie methodes en toepassingen. Waag zal de botanische tuinen een speciaal menu serveren waardoor verbinding met het brede publiek kan worden aangegaan. Door middel van handvatten en trainingen worden de tuinen in staat gesteld om zelf interactie en kennisuitwisseling met het publiek en andere partners vorm te geven.
