Ondersteuning NWA Route: Waardecreatie door verantwoorde AI en Big Data

De explosieve toename van de hoeveelheid en diversiteit van data en de stormachtige ontwikkelingen van Artificial Intelligence (AI) hebben geleid tot een veelvoud van toepassingsmogelijkheden: van het optimaliseren van verkeersstromen, het voorspellen van erupties van vulkanen, het selecteren van sollicitanten tot het verbeteren van preventie en diagnose methodes in de gezondheidszorg. Dit alles leidt tot nieuwe vragen over infrastructuur en technologie, maar ook over de samenleving die steeds vaker met AI te maken krijgt.

Binnen de route Waardecreatie door verantwoorde Artificial Intelligence en Big Data van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) worden deze kwesties geadresseerd. Dit is één van de 25 routes die de NWA in 2015 heeft opgesteld, bedoeld om de maatschappij, wetenschap en het bedrijfsleven dichter bij elkaar te brengen. De route focust op de maatschappelijke betekenis en impact van AI en de grote diversiteit van data in onze samenleving.

Verandering in het speelveld

Het routemanagement wordt gedaan door Tibor Bosse (Radboud Universiteit Nijmegen) en Freek Bomhof (TNO). In 2022 greep Waag Futurelab in samenwerking met hen terug op de oorspronkelijk gestelde vragen waar de route op gebaseerd was. Samen met wetenschappers, beleidsmakers en ontwikkelaars op het gebied van AI en Big Data werd gekeken naar hoe het speelveld is veranderd sinds 2015 en wierpen we een eerste blik op de toekomst van de route.
Meer informatie over deze evaluatie lees je in het rapport Op zoek naar een nieuwe maatschappelijke agenda rondom Big Data en AI.

Een nieuwe thematische focus

In 2023 heeft Waag Futurelab onderzoek gedaan naar een thematische focus voor de programmalijn Onderzoek op Routes door Consortia (ORC). Deze lijn is bedoeld voor grootschalig en langdurig onderzoek. Waag heeft in co-creatie met burgers nagedacht over zowel kansen als uitdagingen van toekomstige ontwikkelingen van AI en Big Data. De co-creatiesessies met burgers vonden zowel offline (gesprekken) als online (enquete) plaats. In de gesprekken werden twaalf maatschappelijke thema’s geïdentificeerd. Deze twaalf thema's zijn vervolgens in de vorm van een online enquête bij een breder publiek uitgezet. Uit deze enquete volgde naast een prioritering van de thema’s, heel veel input op het gebied van onderzoeksrichtingen en vragen wat betreft de toekomst van de route.

Het thema ‘Machtsverhoudingen en machtsconcentraties’ werd veruit het hoogst geprioriteerd. De belangrijkste zorgen die mensen uitspraken op het gebied van dit thema zijn: de invloed van marktwerking en marktbelangen in de ontwikkeling van AI, de afhankelijkheid, het gebrek aan transparantie en de sturing van het individuele en sociale leven in richtingen die men niet zelf kiest. Andersom spelen kernbegrippen zoals transparantie, controleerbaarheid, uitlegbaarheid en verantwoordelijkheid een grote rol als het gaat om de ontwikkeling van meer acceptabele technologie. Deze aspecten zouden zeker een rol moeten hebben binnen de thematische focus voor de NWA-ORC ronde 2024.

Lees de uitkomsten en aanbevelingen voor de route in het rapport Maatschappelijke input thematische focus NWA ORC 2024.