Zomergasten met Maxim Februari

In het eerste fragment van Zomergasten met schrijver en filosoof Maxim Februari krijgt de kijker een inzicht in democratie op microniveau. De documentaire De brief van de burgemeester laat zien hoe de bewoners per post een brief ontvangen van de burgemeester en hoe een coach van huis naar huis gaat om met de burgers te werken aan de problematiek in de wijk.

Het fragment komt in de uitzending naar voren als tegenhanger van communicatie in het huidige digitale tijdperk. Februari noemt als voorbeeld digitaliserende steden. Als de stad verandert in een slimme stad, ziet Februari het directe contact tussen overheid en burger verdwijnen, en daarmee ook het democratische gesprek. "De toekomst is dat je gedrag gemeten wordt, dat je gestuurd wordt." In plaats van dat er een dialoog plaatsvindt, ziet hij "dat er voor ons besloten wordt, op verre afstand, zonder dat we er zeggenschap over hebben."

Al eerder schreef Februari in een van zijn columns voor NRC: "De software nestelt zich in alle kieren van ons dagelijks leven. Vergeet China, Nederland is Chineser dan je denkt." Een probleem dat hij ook schetst in zijn roman Klont, uit 2017. Aan de hand van het personage Alexei Krups, die de wereld over vliegt met zijn hippe presentaties over de klont, "een op hol geslagen combinatie van kunstmatige intelligentie en data". Maar ook in de gedaante van Bodo Klein, die het fenomeen kritisch onderzoekt. "Mens en wereld zijn fundamenteel onvoorspelbaar", schrijft Klein. Een statement in lijn met de filosofie van Februari zelf.

Dataverering

De laatste tijd houdt hij zich bezig met kunstmatige intelligentie, en bekritiseert de gedachte dat kunstmatige intelligentie slimmer wordt dan mensen. Februari: "Intelligentie is niet een eendimensionaal begrip. Net zoals muzikaliteit. Er is niet één criterium voor." Of kunstmatige intelligentie slimmer kan worden dan de mens, is daarom een irrelevante vraag.

Wat we kunnen weten dankzij data is maar een bepaalde vorm van kennis. "De pretentie is dat je met data een volledige grip hebt op de werkelijkheid. Terwijl data hele rommelige dingen zijn." Waarom het geloof in data, wat Februari dataverering noemt, zo sterk is? Omdat we betoverd, opgetild, willen worden. En dat is bij uitstek iets dat technologie ons wil beloven en wat kunst ons kan bieden.

In de ideale televisieavond van Februari - waar hij zelf overigens liever geen deel van uit zou maken - keren daarom verschillende vormen van kunst terug, waaronder dans, straatkunst en film. Omdat voor hem schoonheid een mensenrecht is, en omdat kunst mogelijke toekomstscenario’s tastbaar maakt. Hij merkt op dat kunst en wetenschap naar elkaar toe groeien in het nadenken over de vraag: hoe geef je vorm aan de mensheid en aan ons menszijn?

Planet B

Het zijn thema’s die bij Waag onder andere aan bod komen in planet B: een fysieke plek en een artistieke missie waarin burgers, kunstenaars en wetenschappers op gelijke voet samenwerken aan een inclusieve en ecologische toekomst. In de eerste expeditie van planet B, het AI Culture Lab, staat het nadenken over de toekomst van kunstmatige intelligentie centraal.

Zo onderzoekt de Finse kunstenaar Antti Tenetz hoe kunstmatige intelligentie ons menszijn mede vormgeeft in relatie tot onze ruimteactiviteiten. En het kunstenaarscollectief Aesthetics of Exclusion onderzoekt de visuele kenmerken van gentrificatie in Amsterdam. Is er een wisselwerking tussen Instagram, Streetview en het Amsterdamse straatbeeld?

Het AI Culture Lab biedt ruimte voor het ontwikkelen van positieve scenario's en platforms die decentrale, alternatieve gebruiksmogelijkheden voor AI implementeren. Initiatieven die het gemeenschappelijke, in plaats van particuliere belang voorop stellen. Zodat we technologie kunnen vormgeven aan de hand van democratische gesprekken, en niet, zoals Februari bekritiseert, er voor ons besloten wordt.