Contemporary Commoning

Op dit moment maken Westerse samenlevingen een reeks snelle maatschappelijke transformaties door. Er bestaat groeiende bezorgdheid over de toenemende sociale en politieke versnippering en de impact van nieuwe technologieën. Een van de belangrijkste oorzaken van deze versnippering is de voortdurende, door de markt gestuurde reorganisatie van de samenleving in de afgelopen twee decennia, zoals binnen het sociaal domein, de gezondheidszorg en huisvesting.

De commons, ofwel de gedeelde middelen die voortdurend en collectief worden gereproduceerd, krijgen steeds meer aandacht als een relevant kader om deze trends tegen te gaan. De commons is een fenomeen dat zich historisch al in uiteenlopende samenlevingen heeft voorgedaan, en tegenwoordig opnieuw wordt gezien als een sleutelelement in de vorming van alternatieve stedelijke toekomsten. Het gaat om het creëren en beschermen van openbare ruimte en sociale infrastructuren op basis van sociale cohesie, wederzijds vertrouwen en alternatieve economische modellen.

Het onderzoeksproject Contemporary Commoning neemt Zeeburgereiland als uitgangspunt en heeft een looptijd van twee jaar. In 2018 werden de Gerrit Rietveld Academie en haar postdoctorale programma, het Sandberg Instituut, door projectontwikkelaar BPD gevraagd om te reflecteren op de rol en functie van gemeenschappelijke ruimten in haar projecten op Zeeburgereiland. Naar aanleiding van deze specifieke vraag (en met het oog op maatschappelijke transformaties, zoals toenemende stedelijke ongelijkheid en sociale versnippering in het algemeen) hebben Rietveld en Sandberg een nieuw consortium gevormd met onder meer Waag en de Universiteit van Amsterdam. Dit consortium, gefinancierd door het NWO-programma ‘Smart Culture’, onderzoekt de manieren waarop de notie van de commons kan bijdragen aan nieuwe vormen van (digitale) openbare ruimte en stadsontwikkeling.

Het onderzoek vindt plaats binnen een breder debat over de commons, waarbij twee nieuwe benaderingen worden geïntroduceerd. Ten eerste door ‘de commons’ in de stedelijke context te benaderen vanuit het perspectief van design en kunst. Ten tweede door te focussen op ‘commoning’, met de nadruk op het eigenlijke proces van het reproduceren van de commons. Het onderzoek wil bovendien hedendaagse ‘maker’-perspectieven samenbrengen met historische vergelijkingen van culturele bijdragen aan de commons. Tegelijk zoekt het naar een gezamenlijk antwoord op de belangrijkste onderzoeksvraag: hoe kunnen experimenten in design en kunst bijdragen tot nieuwe vormen van (digitale) commoning in de context van een stedelijk ontwikkelingsgebied?

Waags Socrates Schouten is als onderzoeker betrokken bij het deelproject Contemporary Commoning over ‘commoning als tegenwicht voor de smart city’. Informatietechnologie is diep doorgedrongen in alle gebieden van het leven en in wonen - energiediensten, het huishouden (smart home technologies), mobiliteit, retail, het sociale leven. Vooral nieuw ontwikkelde wijken zoals Zeeburgereiland worden verzadigd met slimme technologieën, die gepaard gaan met commerciële belangen die in deze technologieën zijn ingebakken. Het onderzoek richt zich op de betrokkenheid van de ‘derde sector’ van burgers en collectieven en de actieve rol die zij kunnen spelen bij het vormgeven van de ‘slimme’ stad en van andere digitale transformaties.