Shared Cities, Smart Citizens

In het project Shared Cities, Smart Citizens onderzochten Waag en haar partners Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities en Universiteit Utrecht manieren om burgers meer grip te geven in- en op de ‘slimme stad’. Hierbij lag de focus op publieke waarden, op hoe data ingezet kunnen worden om stedelijke uitdagingen aan te pakken, en op hoe we ervoor kunnen zorgen dat de rechten en behoeften van burgers een centrale rol innemen in het bestuur van de toekomstige slimme steden.

De resultaten van het project zijn in te zien op de projectwebsite van Shared Cities, Smart Citizens.

Het concept van datacommons, gedeelde digitale middelen die worden ontwikkeld door middel van participatieve methoden gestoeld op publieke waarden (in plaats van winst), werd verder onderzocht aan de hand van drie deelprojecten:

• Het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities organiseerde een (Data) Empowerment Design Studio waarbij ze samen met bewoners van de Afrikaanderwijk, Rotterdam in een aantal co-creatieve sessies op basis van lokale waarden en zorgen toekomstbeelden creëerden voor de buurt. In elk van de toekomstbeelden/imaginaires werden digitale technologie en data beschouwd als (puur) ondersteunend aan processen voor lokale, democratische, inclusieve vormen van gebruik, toe-eigening en beheer van openbare ruimte, publieke goederen en publieke middelen, zoals bijvoorbeeld ten behoeve van huisvesting, voedselvoorziening, educatie, ontspanning en productie. 
• De Universiteit Utrecht onderzocht de beschikbaarheid en bruikbaarheid van openbare publieke data door middel van een Living Lab in Utrecht Overvecht. Ze onderzochten hoe de openbare data ingezet kon worden voor een nieuwe visie voor het Einsteinkwartier. Een belangrijke bevinding is dat toegang tot data analisten burgers helpt om specifieke vragen te kunnen beantwoorden en daarbij de data beter in te zetten voor de buurt. 
• Waag deed onderzoek naar de governance van een air (data) commons in het project Hollandse Luchten. In dit project meten burgers in bepaalde regio’s van de provincie Noord-Holland zelf de luchtkwaliteit. Ze beheren data en creëren gezamenlijk maatschappelijke waarde op basis van open source technologie. In het onderzoek werd de public stack als methode ontwikkeld om te beoordelen waarin het experimentele samenwerkingsproject tussen de publieke, civiele en private sector nog beter kan aansluiten bij de publieke waarden en de onderliggende data doelen van de deelnemers.

Ieder project gebruikte design driven action research om te onderzoeken hoe burgers betrokken kunnen worden bij de ontwikkeling en het bestuur van de ‘slimme’ stad. Hieruit kwamen de volgende aanbevelingen voor stadsmakers: 

In complexe stedelijke uitdagingen wordt aangeraden om ‘relational service models’ toe te passen en hierbij te werken vanuit lokale urgenties. Een iteratieve aanpak van experimenten en interventies is leerzamer dan een institutioneel proces van ‘probleem, planning, budget, oplossing’.

Het is belangrijk om actief experts en intermediairs te betrekken in projecten waarbij burgers worden ondersteund in hun ‘Recht op de Stad’. Voor toekomstig onderzoek naar participatief stadsmaken raden we aan om te focussen op de duurzaamheid van zulke projecten. Duurzaamheid kan hierbij op meerdere manieren uitgelegd worden: de duurzaamheid van open data en resultaten (met een focus op vindbaarheid en toegankelijkheid); de duurzaamheid van (krachtige) gemeenschappen (hoe worden zij duurzaam betrokken bij beleid en het maken van beslissingen?); de duurzaamheid van imaginaires, ideeen en voorstellen (hoe komen deze concreet terug in beleid en acties?); en de duurzaamheid van financiering voor community-building, onderzoek en experiment (het ontwikkelen van structurele kennis).

Uiteindelijk ligt in deze Shared Cities, Smart Citizens-aanpak de focus op het welzijn van de gemeenschap. Deze focus op welzijn is wat het onderscheid van andere aanpakken naar technologie in de stad - specifiek ‘smart city’-aanpakken - waarbij winst of politiek gewin wordt geprioriteerd. Deze verandering in hoe we kijken naar de toekomstige (slimme) stad naar een waarin gewone mensen en hun welzijn centraal staat is de belangrijkste uitkomst van ons onderzoek, en degene waarvan we hopen dat deze op meerdere plekken wordt overgenomen.